همه چیز در مورد آزمایش انعقاد خون
آزمایش انعقاد خون یکی از ابزارهای کلیدی در تشخیص و مدیریت مشکلات خونریزی و لخته‌سازی است که می‌تواند نشان‌دهنده وضعیت سلامت کلی بدن باشد. این آزمایش برای افرادی که در معرض خطر بیماری‌های قلبی، عروقی و کبدی قرار دارند یا داروهای خاصی مصرف می‌کنند، اهمیت ویژه‌ای دارد. با بررسی نتایج این آزمایش، پزشکان قادرند اختلالات پنهان در سیستم خونی را شناسایی و درمان‌های مناسبی را پیش‌بینی کنند. در این مطلب از مجله بادی‌بان با صفرتاصد این آزمایش آشنا شوید.
فهرست مطالب
انعقاد خون چیست؟
انعقاد خون (Coagulation) یا «لخته‌شدن خون» به فرایندی گفته می‌شود که در صورت زخمی‌شدن بخشی از بدن و خونریزی، خون به شکل لخته درمی‌آید تا با مسدودسازی مسیر جراحت، مانع از خونریزی بیشتر شود. این مکانیزم خودکاری است که بدن برای ازدست‌ندادن خون بیشتر ایجاد می‌کند. انعقاد خون بشکل کلی شامل موارد زیر است:
- مرحله انقباض رگ
رگ‌های خونی اطراف زخم منقبض می‌شوند تا خون کمتری از آن خارج شود. - فعال‌شدن پلاکت‌ها
پلاکت‌ها که نوعی سلول خونی کوچک هستند، به سرعت به محل زخم جذب می‌شوند و به دیواره‌های رگ‌های خونی آسیب‌دیده می‌چسبند و با ایجاد یک سد دفاعی موقت، مانع از خونریزی بیشتر می‌شوند. - تشکیل فیبرین
پلاکت‌ها در کنار هم و به کمک پروتئین‌های موجود در خون (مانند فیبرینوژن) شبکه‌ای از رشته‌های فیبرین می‌سازند. این رشته‌ها به مرور زمان لخته‌ای پایدار و قوی تشکیل می‌دهند که کاملا جلوی خونریزی را می‌گیرد.
انعقاد خون یک فرایند حیاتی و طبیعی است که به بدن کمک می‌کند تا هنگام بروز آسیب، از خونریزی‌های شدید جلوگیری شود و وجود هر نوع اختلال در مکانیزم انعقاد خون بدن، توانایی بدن در شکل‌دهی این مکانیزم ضروری را کاهش می‌دهد و نوعی زنگ هشدار در شرایط عادی و شرایط آسیب تلقی می‌شود.
در حالیکه لخته‌شدن خون از خونریزی بیشتر در زمان جراحت جلوگیری می‌کند؛ اما خونی که در رگ‌های بدن جاری است نباید لخته شود. ایجاد لختگی در جریان خون داخل رگ‌های بدن ممکن است به قلب، ریه‌ها یا مغز منتقل شده و منجر به ایست قلبی، آمبولی ریه، سکته مغزی یا حتی مرگ شود.
مهم‌ترین دلایل مشکلات انعقاد خون
شرایطی که می تواند باعث بروز اختلال در انعقاد خون شود عبارتند از:
- بیماری کبدی
- فقر ویتامین K
- هموفیلی (ناتوانی در ایجاد لخته طبیعی)
- ترومبوفیلی (لخته‌شدن بیش از حد)
آزمایش انعقاد خون چیست؟
به تعریف کلینیک مایو، آزمایش انعقاد خون نوعی آزمایش پزشکی است که توانایی لخته‌شدن خون به شکل صحیح و مدت‌زمان لخته‌شدن خون را ارزیابی می‌کند و به پزشکان در شناسایی خطر خونریزی بیش از اندازه یا ایجاد لخته (ترومبوز) در رگ‌های خونی فرد کمک می‌کند. این آزمایش دارای حداقل عوارض جانبی است و یکی از آزمایش‌های خون مهم تلقی می‌شود.
آزمایش PT، PTT و INR سه آزمایش مهم در زمینه بررسی انعقاد خون هستند که به پزشکان کمک می‌کنند تا عملکرد سیستم انعقاد خون بیمار را ارزیابی کنند. این آزمایش‌ها معمولاً برای تشخیص مشکلات خونریزی، بررسی عملکرد داروهای ضد انعقاد (مانند وارفارین) و ارزیابی خطر خونریزی قبل از جراحی استفاده می‌شوند.
آزمایش پروترومبین (PT)
آزمایش PT یا Prothrombin Time، بازه زمانی که طول می‌کشد تا خون لخته شود را اندازه‌گیری می‌کند. این آزمایش بیشتر برای بررسی عملکرد فاکتورهای انعقادی موجود در کبد استفاده می‌شود. طولانی‌بودن بیش‌از‌حد این زمان، ممکن است نشانه‌ای از مشکلات کبدی، کمبود ویتامین K یا تأثیر مصرف برخی داروهای ضد انعقاد باشد.
آزمایش زمان ترومبوپلاستین جزئی (PTT)
آزمایش PTT یا Partial Thromboplastin Time، بازه زمانی که طول می‌کشد تا مسیر داخلی انعقاد خون فعال شود، را بررسی می‌کند. این آزمایش برای ارزیابی فاکتورهای انعقادی دیگر (غیر از موارد بررسی‌شده در آزمایش PT) مورد استفاده قرار می‌گیرد به شناسایی اختلالات انعقادی مانند هموفیلی یا سایر بیماری‌های خونی کمک کند. این آزمایش برای بررسی تأثیر داروی هپارین نیز به کار می‌رود. در این آزمایش، پزشک توانایی بدن در تشکیل خون را برحسب ثانیه حساب می‌کند.
آزمایش نسبت نرمال بین‌المللی (INR)
آزمایش INR یا International Normalized Ratio برای اندازه‌گیری زمان انعقاد خون در بیمارانی است که داروهای ضدانعقاد مانند وارفارین مصرف می‌کنند و در واقع نسبت زمان انعقاد خون بیمار به زمان انعقاد معمولی خون است. این آزمایش به پزشکان کمک می‌کند که دوز مناسب این دارو را تنظیم کنند. این آزمایش معیاری برای استانداردسازی نتایج آزمایش PT است. سازمان بهداشت جهانی بمنظور استانداردسازی نتایج PT استفاده از INR (نسبت نرمال‌شده بین‌المللی) را به همراه تست PT توصیه کرده است.
چرا آزمایش انعقاد خون انجام می‌شود؟
آزمایش انعقاد خون به دلایل مختلفی انجام می‌شوند، از جمله:
- ارزیابی توانایی انعقاد خون قبل از جراحی: ارزیابی خطر خونریزی در طول و بعد از جراحی.
- پایش درمان با ضد انعقادها: برای بیمارانی که از داروهای رقیق‌کننده خون مانند وارفارین یا هپارین استفاده می‌کنند، این آزمایش‌ها به تنظیم دوز داروها کمک می‌کند تا تعادلی بین جلوگیری از لخته و ایجاد خونریزی بالا برقرار شود.
- تشخیص اختلالات خونریزی: آزمایش‌های انعقادی می‌توانند بیماری‌هایی مانند هموفیلی، بیماری فون ویلبراند و سایر اختلالات انعقادی را تشخیص دهند.
- ارزیابی عملکرد کبد: از آنجا که فاکتورهای لخته‌سازی در کبد تولید می‌شوند، عملکرد غیرطبیعی کبد از طریق آزمایش‌های انعقادی قابل بررسی است.
انواع آزمایش انعقاد خون
آزمایش انعقاد خون یا آزمایشات انعقادی، انواع مختلفی دارند که در ادامه به معرفی آن‌ها می‌پردازیم.
۱- آزمایش شمارش کامل خون (CBC)
آزمایش CBC، یک آزمایش خون متداول برای سنجش وضعیت فاکتورهای کلیدی خون است که پزشکان تجویز می‌کنند. این آزمایش شامل تعداد گلبول‌های سفید و قرمز خون، هماتوکریت، هموگلوبین و پلاکت‌هاست. بعنوان مثال کم‌خونی یا تعداد کم پلاکت، می‌تواند منجر به اختلال در لختگی خون شود. بنابراین نتایج این آزمایش می‌تواند هشداردهنده باشد.
۲- سنجش فاکتور ۷
این آزمایش فاکتور V را که در لخته‌شدن خون نقش دارد، اندازه‌گیری می‌کند. سطوح پایین و غیرطبیعی این فاکتور ممکن است نشان‌دهنده بیماری کبدی، فیبرینولیز اولیه (تجزیه لخته‌ها) یا انعقاد داخل عروقی منتشر (DIC) باشد.
۳- سطح فیبرینوژن
این آزمایش برای اندازه‌گیری میزان فیبرینوژن خون استفاده می‌شود. فیبرینوژن پروتئینی است که توسط کبد تولید می‌شود و در فرآیند لخته شدن نقش دارد و کمبود آن می‌تواند باعث خونریزی غیرعادی شود.
۴- تعداد پلاکت‌ها
پلاکت‌ها سلول هایی هستند که به لخته‌شدن خون کمک می‌کنند. مصرف برخی داروهای خاص، شیمی‌درمانی، انتقال خون، کمبود ویتامین K، سلیاک یا لوکمی از جمله مواردی هستند که باعث کاهش غیرطبیعی تعداد پلاکت‌های خون می‌شوند.
۵- زمان پروترومبین (PT)
این آزمایش، کیفیت و بازه زمانی لازم برای تشکیل لخته خون را اندازه‌گیری می‌کند و برای بررسی عملکرد مسیر خارجی انعقاد و همچنین پایش افرادی که داروهای ضدانعقادی مثل وارفارین مصرف می‌کنند بکار می‌رود. آزمایش پروتومبین بشکل طبیعی ۱۱ تا ۱۵ ثانیه طول می‌کشد. بیماری‌هایی مانند هموفیلی و کبدی منجر به افزایش PT می‌شوند.
۶- زمان ترومبوپلاستین جزئی (PTT)
این آزمایش برای بررسی زمان لخته‌شدن خون در مسیر داخلی انعقاد استفاده می‌شود و می‌تواند در تشخیص مشکلاتی مثل هموفیلی و همچنین پایش اثر داروهای ضدانعقادی هپارین موثر باشد.
۷- زمان ترومبین (TT)
این آزمایش زمان لازم برای تبدیل فیبرینوژن به فیبرین را اندازه‌گیری می‌کند. مشکلات مربوط به فیبرینوژن، از جمله کاهش مقدار یا عملکرد ناصحیح آن، با این تست مشخص می‌شوند. نتایج غیرطبیعی این تست ممکن است به دلیل اختلالات ارثی فیبرینوژن، بیماری‌های کبدی، برخی سرطان‌ها و مصرف برخی داروهای موثر بر فرایند انعقاد خون باشد.
۸- زمان خونریزی (BT)
تست انعقاد خون از گوش، سرعت بسته‌شدن رگ‌های خونی کوچک و توقف خونریزی را بررسی می‌کند. نتایج آزمایش BT، گویای مدت زمانی است که طول می‌کشد تا خونریزی سطحی (مثلاً پس از خراش کوچک) متوقف شود. این تست برای بررسی عملکرد پلاکت‌ها و دیواره عروق کوچک انجام می‌شود.
آزمایش انعقاد خون چگونه انجام می‌شود؟
آزمایش انعقاد خون نیز مانند سایر آزمایش‌های خون با استریل‌کردن قسمتی از پشت دست یا بازو و وارد کردن سوزن در رگ انجام می‌شود که با سوزشی جزئی همراه است. سپس نمونه خون را در یک لوله حاوی ماده ضد انعقاد جمع‌آوری می‌کنند تا از لخته‌شدن خون قبل از موعد جلوگیری شود. نهایتا نمونه در آزمایشگاه تحلیل می‌شود تا زمان لخته‌شدن و فاکتورهای خاص لخته‌سازی اندازه‌گیری شود.
- آماده‌سازی: برای اکثر آزمایش‌های انعقادی نیازی به آماده‌سازی خاصی نیست، گرچه ممکن است پزشک توصیه کند از برخی داروها خودداری کنید.
- جمع‌آوری خون: یک بند بالای بازو بسته می‌شود و با استفاده از سوزن، خون از رگ گرفته می‌شود.
- تحلیل آزمایشگاهی: نمونه برای ارزیابی زمان لخته‌شدن و سطح فاکتورهای لخته‌سازی بررسی می‌شود.
تفسیر جواب آزمایش انعقاد خون
تفسیر نتیجه آزمایش انعقاد خون بستگی به نوع آزمایش و سابقه پزشکی بیمار دارد. در اینجا شرح مختصری از نتایج رایج در آزمایش انعقاد خون آمده است:
مقدار نرمال آزمایش PT
محدوده نرمال آزمایش PT برای افراد بالغ بین ۱۱ تا ۱۳.۵ ثانیه است. افزایش PT ممکن است بیانگر کمبود فاکتورهای انعقادی خون یا مصرف داروهای خاص باشد.
نسبت نرمال INR
نسبت نرمال INR بشکل طبیعی از ۰.۸ تا ۱.۱ است؛ اما برای بیمارانی که داروهایی نظیر وارفارین مصرف می‌کنند از ۲ تا ۳ می‌باشد.
مقدار نرمال آزمایش PTT
محدوده نرمال آزمایش PTT معمولا بین ۳۰ تا ۴۰ ثانیه است. افزایش PTT ممکن است نشان‌دهنده کمبود فاکتورهای انعقادی، مصرف داروهای ضد انعقاد و اختلالات کبدی باشد.
مقدار نرمال آزمایش BT
زمان آزمایش BT به تعداد و عملکرد پلاکت‌های خون و توانایی دیواره رگ‌های خونی در واکنش به پلاکت‌ها بستگی دارد. رنج نرمال آزمایش BT معمولا بین ۱ تا ۹ دقیقه است.
مقدار نرمال پلاکت‌ها
مقدار نرمال پلاکت‌های خون بین ۱۵۰ هزار تا ۴۵۰ هزار در هر میکرومیلی‌لیتر است. افرادی که در معرض شیمی‌درمانی، مصرف داروهای خاص یا انتقال خون هستند، ممکن است با کمبود پلاکت مواجه شوند. همچنین کمبود ویتامین K، بیماری لوسمی یا سلیاک ممکن است منجر به کاهش پلاکت‌های خون شوند.
مقدار نرمال فیبرینوژن
محدوده نرمال فیبرینوژن بین ۱.۵ تا ۴.۵ g/L (۱۵۰ تا ۴۵۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر) است. است. ورود سم مار به بدن انسان منجر به کاهش میزان فیبرینوژن خون می‌شود.
مقدار نرمال آزمایش TT
زمان نرمال TT حدودا ۱۰ تا ۱۴ ثانیه است و مقادیر بالا می‌تواند نشانگر کمبود فیبرینوژن باشد.
از یک آزمایش انعقاد خون چه چیزهایی می‌توان فهمید؟
آزمایش‌های انعقادی می‌توانند بیانگر اطلاعات مختلفی به شرح زیر باشند:
- خونریزی غیرقابل‌توقف: زمان‌های لخته‌سازی بالاتر از حد نرمال می‌تواند نشان‌دهنده اختلالات خونریزی، بیماری کبدی یا کمبود ویتامین K باشد.
- خطر ترومبوز: زمان‌های لخته‌سازی پایین ممکن است نشان‌دهنده خطر بیشتر تشکیل لخته‌های ناخواسته باشد که منجر به شرایطی مانند DVT، سکته یا آمبولی ریه می‌شود.
- ارزیابی اثربخشی داروها: این آزمایشات به ارزیابی اثربخشی رقیق‌کننده‌های خون کمک می‌کند تا دوزهای ایمن و مؤثر تجویز شوند.
- عملکرد کبد: از آنجا که بسیاری از فاکتورهای لخته‌سازی توسط کبد تولید می‌شوند، نتایج غیرطبیعی آزمایش ممکن است نشان‌دهنده اختلال در عملکرد کبد باشد.
چگونه برای آزمایش انعقاد خون آماده شویم؟
آمادگی برای آزمایش انعقاد خون به طور کلی ساده است:
- داروها: پزشک خود را از تمامی داروهایی که مصرف می‌کنید، بویژه رقیق‌کننده‌های خون، مطلع کنید؛ زیرا این داروها می‌توانند بر نتایج آزمایش تأثیر بگذارند.
- رژیم غذایی: در برخی موارد، غذاهای غنی از ویتامین K (مانند سبزیجات برگ‌دار) می‌توانند در لخته‌سازی خون تأثیر بگذارند، بنابراین با پزشک مشورت کنید.
- الکل و سیگار: از مصرف الکل و سیگار قبل از آزمایش خودداری کنید؛ زیرا می‌توانند در لخته‌سازی تداخل ایجاد کنند.
چه عواملی بر نتایج آزمایش انعقاد خون تأثیر می‌گذارند؟
عوامل متعددی می‌توانند نتایج آزمایش انعقاد خون را تحت تأثیر قرار دهند:
- داروها: رقیق‌کننده‌های خون، مکمل‌های ویتامین K و داروهای دیگر می‌توانند زمان لخته‌سازی را تغییر دهند.
- سلامت کبد: بیماری‌های کبدی بر تولید فاکتورهای لخته‌سازی تأثیر می‌گذارند و ممکن است زمان لخته‌سازی را افزایش دهند.
- سطح ویتامین K: این ویتامین برای برخی از فاکتورهای لخته‌سازی حیاتی است و کمبود آن می‌تواند زمان لخته‌سازی را افزایش دهد.
- بیماری‌های مزمن: شرایطی مانند هموفیلی یا بیماری فون ویلبراند به طور مستقیم بر فاکتورهای لخته‌سازی و زمان لخته‌سازی تأثیر می‌گذارند.
آزمایش‌های انعقادی نقشی حیاتی در تشخیص و مدیریت شرایط مختلف سلامتی دارند، از اختلالات خونریزی گرفته تا اثربخشی رقیق‌کننده‌های خون. درک جزئیات این آزمایش‌ها به افراد این امکان را می‌دهد که با آگاهی بیشتر درباره سلامتی خود با پزشکان مشورت کنند.
پلتفرم بادی‌بان، همراه هوش مصنوعی بدن شماست که با تلفیق هوش مصنوعی و دادگان تخصصی صنعت پزشکی، این امکان را در اختیارتان قرار می‌دهند تا با بارگزاری عکس یا پی‌دی‌اف جواب آزمایش خود، تنها در چند ثانیه، تحلیل هوش مصنوعی آزمایشات را همراه با بازه‌های نرمال و غیرنرمال، سبک زندگی و رژیم غذایی قابل قبول و پرهیزهای پزشکی و … دریافت کنید.
کارشناس آزمایشگاه | آزمایشگاه پاتوبیولوژی صاحب کوثر
سوابق تحصیلی:
- کارشناسی ارشد MBA
- کارشناسی میکروبیولوژی
