تفسیر آزمایش آمیلاز و لیپاز؛ کلید اختلالات پانکراس و گوارش
آزمایش آمیلاز و لیپاز، آزمایشی ضروری در ارزیابی اختلالات پانکراس، بویژه پانکراتیت و سایر اختلالات گوارشی در بدن شماست. تفسیر آزمایش آمیلاز و لیپاز دارای نکاتی مرتبط با وضعیت بالینی، داروها و شرایط نمونه‌گیری است. در این مطلب از مجله بادی‌بان به شما می‌گوییم که آزمایش آمیلاز و لیپاز چیست؟ چگونه تفسیر میشود و چه عواملی منجر به افزایش یا کاهش سطح آنها میشود؟
فهرست مطالب
اگر مشکلات گوارشی مانند درد شکم در ناحیه فوقانی شکم، تهوع، استفراغ، کاهش اشتها و … دارید، یکی از آزمایش‌هایی که بسیار کمک‌کننده است، آزمایش آمیلاز و لیپاز است.
شما می‌توانید تفسیر آزمایش آمیلاز و لیپاز را از طریق بادی‌بان، دستیار هوش مصنوعی تفسیر آزمایش با عکس، تنها با آپلود عکس برگه آزمایش یا پی‌دی‌اف آن دریافت کنید.
آمیلاز چیست و چه نقشی در بدن دارد؟
آمیلاز (Amylase) یک آنزیم هیدرولیتیک است که نقش کلیدی در هضم کربوهیدرات‌ها ایفا میکند. این آنزیم به دو نوع اصلی تقسیم میشود: آمیلاز بزاقی و آمیلاز پانکراس.
آمیلاز بزاقی (سالیوا) در غدد بزاقی تولید میشود و در دهان به هضم نشاسته کمک میکند؛ در حالی که آمیلاز پانکراس در پانکراس تولید شده و به روده کوچک ترشح میشود تا ادامه هضم کربوهیدرات‌ها را تسهیل کند.
آمیلاز به طور عمده نشاسته و گلیکوژن را تجزیه میکند و آنها را به قندهای ساده‌تر مانند مالتوز و دکستروز تبدیل میکند. این فرآیند هضم کربوهیدرات‌ها از دهان آغاز میشود و در روده کوچک ادامه می‌یابد.
لیپاز چیست و چه نقشی در بدن دارد؟
لیپاز (Lipase) یک آنزیم هیدرولیتیک است که وظیفه تجزیه چربی‌ها (لیپیدها) را برعهده دارد. این آنزیم در فرآیند هضم چربی‌ها در بدن نقش کلیدی ایفا میکند و به تبدیل تری‌گلیسیریدها به گلیسرول و اسیدهای چرب کمک میکند. لیپازها در چندین بافت تولید می‌شوند؛ اما عمدتاً در پانکراس و معده یافت می‌شوند.
لیپازها به عنوان آنزیم‌های خاصی عمل می‌کنند که می‌توانند پیوندهای استری در مولکول‌های چربی را تجزیه کنند. این فرآیند به دو مرحله تقسیم میشود:
- تجزیه تری‌گلیسیریدها: لیپازها تری‌گلیسیریدها را به گلیسرول و اسیدهای چرب آزاد تبدیل می‌کنند.
- امولسیون‌سازی چربی‌ها: در حضور نمک‌های صفراوی، لیپازها کمک می‌کنند تا چربی‌ها به قطرات کوچک‌تر تقسیم شوند که این امر سطح تماس بیشتری برای عمل آنزیم فراهم می‌آورد.
آزمایش آمیلاز و لیپاز چگونه انجام میشود؟
آزمایش آمیلاز و لیپاز برای ارزیابی عملکرد پانکراس و تشخیص بیماری‌های مرتبط با آن، مانند پانکراتیت، استفاده می‌شوند.
پزشکان معمولاً سطح آنزیم‌های آمیلاز و لیپاز را همزمان بررسی می‌کنند. نام این آزمایش‌ها عبارتند از:
- آزمایش آمیلاز سرم (Serum Amylase Test)
- آزمایش لیپاز سرم (Serum Lipase Test)
- آزمایش آمیلاز ادرار (Urine Amylase Test): کمتر رایج است.
پزشک قبل از آزمایش آمیلاز و لیپاز، تاریخچه پزشکی بیمار را بررسی کرده و علائم موجود را ارزیابی میکند و ممکن است لازم باشد که مصرف برخی داروها را قبل از آزمایش قطع کنید.
پرستار یا تکنسین پس از ضدعفونی کردن محل نمونه‌گیری و بستن گارو، با استفاده از سوزن، نمونه‌ای از خون بیمار را از ورید بازو جمع‌آوری میکند. این روند معمولاً بدون عوارض جانبی جدی است؛ اما ممکن است بیمار کمی احساس درد یا کبودی در محل سوزن داشته باشد.
در آزمایشگاه، سطح آمیلاز و لیپاز با استفاده از روش‌های بیوشیمیایی اندازه‌گیری میشود.
ممکن است در برخی موارد جهت اندازه‌گیری سطح آمیلاز نیاز به جمع‌آوری نمونه ادرار نیز باشد که طبق نظر پزشک معالج درخواست میشود.
نتیجه آزمایش آمیلاز و لیپاز به پزشک در زمینه تشخیص درست، انتخاب درمان و تجویز داروی مناسب برای شما کمک میکند.
چه عواملی بر جواب آزمایش آمیلاز و لیپاز تاثیر دارند؟
سطح آمیلاز و لیپاز در بدن تحت تأثیر عوامل متعددی قرار دارد. به غیر از اختلالات مرتبط با پانکراس مانند پانکراتیت و تومورهای پانکراس در موارد زیر نیز سطح این آنزیم‌ها تغییر میکند:
- رژیم غذایی حاوی چربی و کربوهیدرات فراوان
- مصرف الکل
- مصرف برخی از داروها
- برخی از بیماری‌های گوارشی مانند انسداد مجاری صفراوی، بیماری‌های روده (کرون و کولیت اولسرو)، انسداد روده و زخم گوارشی پرفوره
- نارسایی کلیه
- دیابت
- عوامل فیزیولوژیک مانند سن و در برخی موارد جنسیت
- آسیب‌های تروماتیک به شکم
- برخی عفونت‌ها مانند اوریون
- انسداد غدد بزاقی: منجر به افزایش سطح آمیلاز می‌گردد.
برای افزایش دقت آزمایش لیپاز و آمیلاز، رعایت نکات زیر بسیار مهم است:
- معمولاً توصیه میشود که بیمار قبل از آزمایش حداقل ۸ تا ۱۲ ساعت ناشتا باشد و طی این مدت میتواند مایعات شفاف مانند آب استفاده کند.
- بهتر است حداقل ۴۸ ساعت قبل از آزمایش از مصرف مشروبات الکلی اجتناب شود.
- چند روز قبل از آزمایش، بهتر است از مصرف غذاهای چرب و سنگین حاوی کربوهیدرات فراوان پرهیز شود.
- فعالیت بدنی شدید قبل از آزمایش میتواند بر روی سطوح آنزیم‌ها تأثیر بگذارد. بهتر است حداقل ۲۴ ساعت قبل از آزمایش از ورزش‌های سنگین خودداری شود.
- مصرف برخی از داروها مانند ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی (NSAIDs) و داروهای ضدافسردگی بر روی سطوح لیپاز و آمیلاز موثرند که ممکن است موقتاً نیاز به قطع آنها باشد.
- سطح آمیلاز و لیپاز سرم در طول بارداری تغییر نمی‌کند و مقادیر مقادیر نرمال و غیرنرمال آزمایش آمیلاز و لیپاز مانند سایر افراد است.
داروهای موثر بر نتیجه آزمایش آمیلاز و لیپاز
مصرف داروهای زیر ممکن است بر جواب آزمایش آمیلاز و لیپاز تاثیر بگذارد. به همین دلیل ممکن است قبل از آزمایش به توصیه پزشک در دوز مصرف تغییر ایجاد شود یا موقتا قطع شود.
افزایش‌دهنده‌های سطح آمیلاز و لیپاز
ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ناپروکسن و بروفن، داروهای ضدافسردگی مانند دوکسپین و آمیتریپتیلین
اریتروپویتین، برخی از قرصهای ضدبارداری، کورتیکواستروئیدها، داروهای شیمیدرمانی، برخی از آنتیبیوتیکها و داروهای ضدویروس منجر به افزایش سطح آمیلاز میشود.
کاهش‌دهنده‌های سطح آمیلاز و لیپاز
برخی از دیورتیک‌ها، اپیوئیدها و پروبیوتیک‌ها
تفسیر آزمایش آمیلاز و لیپاز
تفسیر آزمایش آمیلاز و لیپاز بسته به سن، کیت آزمایشگاهی، شرایط فیزیکی، تاریخچه پزشکی بیمار، رژیم غذایی و داروهای مصرفی میتواند متفاوت باشد.
مقدار نرمال لیپاز در آزمایش خون
مقدار نرمال لیپاز در آزمایش خون معمولاً کمتر از 160 واحد در لیتر (U/L) است و مقدار نرمال آمیلاز در آزمایش خون حدود 23 تا 85 واحد در لیتر است؛ اگرچه برخی محدوده‌های آزمایشگاهی برای آمیلاز طبیعی تا 140 واحد در لیتر (U/L) می‌رسد.
زمانی که سطح آمیلاز و لیپاز بیش از 3 برابر حد بالای نرمال باشد و یا 200< واحد در لیتر باشد، احتمال رخداد پانکراتیت و یا آسیب جدی بافت پانکراس مطرح میشود. نکته حائز اهمیت، عدم ارتباط میان شدت افزایش آمیلاز یا لیپاز سرم و شدت پانکراتیت میباشد؛ از این رو هنگامی که این نتایج آزمایش غیرطبیعی است، ممکن است به آزمایش‌های دیگری نیاز باشد، مانند: سونوگرافی، سی تی اسکن، MRI و …
علت بالا بودن آمیلاز و لیپاز در آزمایش خون چیست؟
سطح بالای آمیلاز در آزمایش خون یا ادرار ممکن است نشانه ای از موارد زیر باشد:
- بیماری‌های پانکراس، از جمله پانکراتیت، تومور پانکراس و انسداد مجرا
- اختلالات روده‌ای مانند انسداد روده، پرفوریشن روده، ایسکمی روده
- اختلالات غدد بزاقی مانند عفونت یا سرطان
- نارسایی کلیه
- بیماری تخمدان و لوله‌های فالوپ
سطح بالاتر از حد نرمال لیپاز در آزمایش خون میتواند به دلایل زیر باشد:
- بیماری‌های پانکراس، از جمله پانکراتیت، تومور پانکراس و انسداد مجرا
- بیماری مزمن کلیه
- زخم معده
- بیماری کیسه صفرا
- اختلالات روده‌ای مانند انسداد روده
- آپاندیسیت
- دیابت
- اختلال مصرف الکل
نکته: آمیلاز سرم ممکن است در بیماران مبتلا به هایپرتریگلیسریدمی یا پانکراتیت حاد ناشی از مصرف الکل طبیعی باشد، لذا لیپاز سرم برای تشخیص پانکراتیت حاد دقیقتر و اختصاصی‌تر است.
علت پایین بودن آمیلاز و لیپاز در آزمایش خون یا ادرار چیست؟
سطح پایین آمیلاز در آزمایش خون یا ادرار غیرمعمول است؛ اما ممکن است نشانه‌ای از موارد زیر باشد:
- پانکراتیت مزمن که باعث آسیب دائمی به سلول‌های سازنده آمیلاز میشود.
- بیماری کلیوی
- فیبروز سیستیک
- بیماری کبد
- پره اکلامپسی (نوعی فشار خون بالا در بارداری)
سطح پایین لیپاز در آزمایش خون یا ادرار ممکن است نشانه‌ای از موارد زیر باشد:
- پانکراتیت مزمن
- فیبروز کیستیک
کاربرد بالینی آزمایش آمیلاز و لیپاز چیست؟
- در صورت داشتن علائم اختلال پانکراس مانند موارد زیر:
درد در قسمت فوقانی شکم (شکم) که ممکن است به پشت سرایت کند، بعد از غذا خوردن بدتر شود یا چند روز طول بکشد. از دست دادن اشتها، حالت تهوع و استفراغ، تب، ضربان قلب سریع، زردی و مدفوع چرب و بدبو - کمک به تشخیص بیماری‌های پانکراس، بویژه پانکراتیت حاد، مزمن و تومورهای پانکراس.
- بررسی اثربخشی روند درمان بیماری‌های پانکراس
- اندازه‌گیری لیپاز برای کمک به تشخیص و نظارت بر بیماری‌های مزمنی که بر پانکراس موثرند، از جمله:
فیبروز سیستیک، بیماری کرون و بیماری سلیاک
کلام آخر بادی‌بان
تفسیر آزمایش آمیلاز و لیپاز به تشخیص برخی بیماریها مانند پانکراتیت حاد کمک میکند. آزمایش خون برای این آنزیم‌های گوارشی مشخص میکند که آیا علائم مربوط به سطوح غیرطبیعی آمیلاز و لیپاز خون است یا خیر. این آزمایشات همچنین به پزشکان کمک میکند تا برخی از شرایط را رد کنند. برای تفسیر دقیق آن، باید شرایط بالینی بیمار، تاریخچه پزشکی وی، رژیم غذایی و داروهای مصرفی در نظر گرفته شوند.
منابع
Medline. (n.d.). Lipase. National Library of Medicine. Retrieved from Medline
Mayo Clinic. (n.d.). Lipase test. Retrieved from Mayo Clinic
Healthline. Amylase and lipase tests
Medline. (n.d.). Amylase. National Library of Medicine. Retrieved from Medline
Mayo Clinic. (n.d.). Amylase test. Retrieved from Mayo Clinic
