آزمایش سرب خون چیست؟ راهنمای تفسیر آزمایش سرب خون
ممکن است اسم آزمایش سرب خون یا آزمایش Pb را شنیده باشید ولی کاربرد دقیقش را ندانید. اگر نگران مواجهه با فلزات سنگین در محیط زندگی یا محل کارتان هستید، این مطلب از مجله بادی‌بان درباره صفرتاصد آزمایش سرب خون، شامل جواب آزمایش سرب خون، آمادگی پیش از آزمایش و نحوه تفسیر آزمایش سرب خون را بخوانید.
فهرست مطالب
آزمایش سرب خون چیست؟
آزمایش سرب خون (Blood Lead Test) یک تست آزمایشگاهی است که میزان سرب موجود در خون را اندازه‌گیری می‌کند. این آزمایش برای تشخیص مسمومیت با سرب به‌ویژه در کودکان، افراد در معرض خطر و کارگران برخی صنایع اهمیت زیادی دارد. اگر میزان سرب در بدن بیش از حد مجاز باشد، می‌تواند بر سلامت مغز، کلیه، قلب و حتی باروری تأثیر منفی بگذارد.
آزمایش سرب خون، معمولا به توصیه پزشک در طول در معاینات دوره‌ای کودکان در سنین ۱ یا ۲ انجام می‌شود. در مورد کودکانی که تاکنون آزمایش نشده‌اند، حتی در سنین بالاتر نیز ممکن است غربالگری توصیه شود.
دلیل اهمیت آزمایش سرب خون چیست؟
سرب یک فلز سنگین سمی است که می‌تواند از طریق آب، هوا، خاک یا مواد غذایی وارد بدن انسان شود و حتی مقادیر کم آن نیز در درازمدت اثرات جبران‌ناپذیری دارد؛ به‌ویژه در کودکان، که سیستم عصبی آن‌ها هنوز در حال رشد است.
طبق آمار مؤسسه سنجش معیارهای سلامت (IHME)در سال ۲۰۲۱، بیش از ۱.۵ میلیون مرگ ناشی از حملات قلبی-عروقی در جهان به تماس با سرب نسبت داده شده است. بیش از ۳۳ میلیون سال از عمر مفید زندگی (DALYs) نیز به دلیل اثرات تماس با سرب از دست رفته است.
از طرفی کودکان به دلیل رفتار‌هایی مانند گذاشت دست یا اشیا در دهان یا پیکا (خوردن اجسام غیرخوراکی) ۴ تا ۵ برابر بیشتر از بزرگسالان در معرض آلودگی و مسمومیت با خاک و سرب قرار دارند. همچنین جذب سرب در افراد دارای سوتغدیه (به‌ویژه کمبود کلسیم یا آهن) نسبت به دیگران بیشتر است.
انجام آزمایش سرب خون یا آزمایش Pb می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از آسیب‌های ناشی از مواجهه پنهان با سرب داشته باشد. بعضی از کاربردهای بالینی این آزمایش عبارت‌اند از:
- تشخیص زودهنگام مسمومیت با سرب
- پیگیری درمان در افرادی که تحت شلات‌تراپی (درمان دفع فلزات سنگین) هستند.
- غربالگری کودکان در مناطقی که در معرض آلودگی محیطی قرار دارند.
- بررسی سلامت شغلی کارگران کارخانه‌ها، پالایشگاه‌ها، صنایع باتری‌سازی و رنگ‌سازی
چه افرادی باید آزمایش سرب خون بدهند؟
تمام افرادی که به‌دلیل شغل، محل سکونت یا استفاده از مواد و لوازم حاوی سرب، در معرض آلودگی با سرب قرار دارند باید آزمایش سرب خون بدهند. این افراد ممکن است در دسته‌بندی زیر قرار بگیرند:
- کودکانی که در خانه‌های قدیمی با رنگ حاوی سرب زندگی می‌کنند.
- افرادی که در نزدیکی کارخانه‌ها یا منابع آلاینده زندگی می‌کنند.
- کارگران مشاغلی مانند بازیافت باتری، نقاشی صنعتی یا لوله‌کشی
- افرادی که از لوازم آرایشی یا ظروف سنتی حاوی سرب استفاده می‌کنند.
- زنان باردار که احتمال دارد به صورت مزمن در معرض سرب باشند.
علائم هشداردهنده مسمومیت با سرب
یکی از چالش‌ها در مواجهه با سرب این است که در بسیاری از مواقع، بدون علامت است. با این حال، برخی نشانه‌های رایج در مقدار بالای سرب خون شامل موارد زیر هستند:
علائم هشداردهنده مسمومیت سرب در کودکان
- تأخیر در رشد مغز و یادگیری
- کاهش ضریب هوشی
- بیش‌فعالی یا مشکلات رفتاری
- کاهش اشتها و کاهش وزن
- کم‌خونی
- فشار خون بالا
- استفراغ یا یبوست مداوم
- آسیب کلیوی
- اختلالات سیستم ایمنی
قرار گرفتن در معرض سرب می‌تواند عواقب بسیار جدی برای کودکان داشته باشد. سطح بسیار بالای سرب در تفسیر آزمایش سرب خون کودکان، ممکن است موجب موارد زیر شود:
- آسیب شدید مغز و سیستم عصبی مرکزی
- تشنج، اغما و حتی مرگ
علائم هشداردهنده مسمومیت سرب در بزرگسالان
- فشار خون بالا
- درد عضلات و مفاصل
- مشکلات حافظه و تمرکز
- سقط جنین یا ناباروری
- آسیب به کلیه و اعصاب محیطی
- اختلالات سیستم ایمنی
چگونه برای آزمایش سرب خون آماده شویم؟
آزمایش سرب خون معمولا با نمونه‌گیری خون از طریق ورید یا نوک انگشت در آزمایشگاه‌های تشخیص پزشکی انجام می‌شود. نتیجه آزمایش سرب خون می‌تواند نشان دهد که آیا در معرض سطح خطرناک سرب قرار گرفته‌اید یا نه و اینکه چه اقداماتی برای کاهش سرب در بدن لازم است.
آمادگی خاصی برای آزمایش سرب خون لازم نیست؛ اما اگر داروی خاصی مصرف می‌کنید یا در معرض آلاینده خاصی هستید، پزشک خود را در جریان بگذارید. آزمایش به‌صورت دریافت نمونه خون با یک سوزن از ورید انجام می‌شود. جواب آزمایش سرب خون معمولا در عرض چند روز آماده است.
تفسیر آزمایش سرب خون
تفسیر آزمایش سرب خون بسته به سن، وضعیت سلامت و میزان تماس فرد با سرب متفاوت است. معمولا سطح سرب خون بر حسب میکروگرم در دسی‌لیتر (µg/dL) گزارش می‌شود.
هیچ سطحی از سرب در خون، بی‌خطر در نظر گرفته نمی‌شود؛ اما سطح ۵ میکروگرم در دسی‌لیتر یا بیشتر، نشان‌دهنده سطحی است که ممکن است برای کودکان خطرناک باشد. کودکانی که چنین سطحی از سرب در خون دارند باید به‌طور منظم تحت آزمایش قرار گیرند. اگر سطح سرب به ۴۵ mcg/dL یا بیشتر برسد، مراحل درمان باید سریعا آغاز شوند.
حتی سطوحی به‌ظاهر کم مانند ۳.۵ میکروگرم در دسی‌لیتر نیز می‌توانند با کاهش عملکرد شناختی، مشکلات یادگیری و رفتاری در کودکان مرتبط باشند.
جدول تفسیر آزمایش سرب خون
| سطح سرب (µg/dL) | تفسیر |
| کمتر از 5 | قابل قبول (اما باید مراقب بود) |
| بین 5 تا 10 | نیاز به پیگیری و کاهش تماس |
| بیش از 10 | نیاز به مداخله پزشکی و درمان فوری |
محدودیت‌های آزمایش سرب خون یا آزمایش Pb
آزمایش سرب خون در کنار مزایای بالینی، دارای برخی محدودیت‌ها به شرح زیر نیز هست:
- آزمایش سرب خون فقط میزان سرب در خون را اندازه‌گیری می‌کند، نه در استخوان یا بافت‌ها
- گاهی نتیجه آزمایش سرب خون می‌توانند تحت‌تاثیر آلودگی نمونه قرار بگیرد.
- سطح سرب ممکن است در افرادی که اخیرا در معرض آن قرار گرفته‌اند، به طور موقت بالا باشد.
پیشگیری از مواجهه با سرب
برای پیشگیری از مواجه با سرب و کاهش خطر مسمومیت با آن، بهتر است موارد زیر را رعایت کنید.
- از رنگ‌های بدون سرب استفاده کنید.
- لوله‌کشی خانه را از نظر نشت سرب بررسی کنید.
- در محیط‌های صنعتی از ماسک و تجهیزات ایمنی استفاده کنید.
- کودکان را از خوردن خاک یا اجسام آلوده بازدارید.
- منابع غذایی سالم و غنی از آهن و کلسیم مصرف کنید (جذب سرب در کم‌خونی بیشتر است)
درمان مسمومیت با سرب
اولین گام در درمان مسمومیت با سرب، حذف منبع آلودگی است. اگر حذف کامل سرب از محیط ممکن نباشد، می‌توان اقداماتی برای کاهش احتمال بروز مشکلات انجام داد.
برای کودکانی که سطح سرب خونشان پایین است، اجتناب از تماس بیشتر با سرب ممکن است به تنهایی کافی باشد تا سطح آن در خون کاهش یابد.
در موارد شدیدتر مسمومیت با سرب ، پزشک ممکن است یکی از درمان‌های زیر را توصیه کند:
شلاته‌درمانی (Chelation therapy)
در این روش، دارویی به‌صورت خوراکی تجویز می‌شود که با مولکول‌های سرب در بدن پیوند می‌خورد و باعث دفع آن از طریق ادرار می‌شود. این درمان معمولاً برای کودکانی با سطح سرب ۴۵ mcg/dL یا بیشتر و بزرگسالانی که سطح سرب خونشان بالاست یا علائم مسمومیت دارند، توصیه می‌شود.
شلاته‌درمانی با اتیلن دی آمین تترااستیک اسید (EDTA)
در مواردی که کودکان تحمل داروی خوراکی شلاته‌درمانی را ندارند یا در بزرگسالانی با سطح سرب بالا، از ماده‌ای به نام دی‌سودیوم کلسیم استفاده می‌شود که به‌صورت تزریقی تجویز می‌گردد.
کلام آخر بادی‌بان
آزمایش سرب خون اصلی‌ترین روش برای شناسایی تماس با سرب و سطوح خطرناک سرب در بدن است. اگر در معرض محیط‌های آلوده قرار دارید یا علائمی دارید که ممکن است با مسمومیت با سرب مرتبط باشد، حتما این آزمایش را بعد از مشورت با پزشک انجام دهید. برای آشنایی با دیگر آزمایشات پزشکی، همراه بادی‌بان باشید.
منابع
Mayo Clinic. Lead poisoning
WHO. Lead poisoning and health
من سروناز، متخصص دیجیتال‌مارکتینگ هستم و در مجله بادی‌بان، طبق منابع تاییدشده پزشکی، از موضوعات متنوعی می‌نویسم تا در زمینه پزشکی بروز باشید.
