نحوه محاسبه BMI (محاسبه شاخص توده بدنی)

اگر اخیرا درباره شاخص توده بدنی شنیده یا خواندید و به‌دنبال دانستن جرئیات بیشتری درباره آن هستید، این مطلب برای شماست. شاخص توده بدنی (BMI) یکی از پرکاربردترین ابزارهای ارزیابی نسبت قد و وزن بدن است که در قرن ۱۹ معرفی شده و در طول سال‌ها جایگاه مهمی در پایش سلامت عمومی بدن، تحقیقات اپیدمیولوژیک و مشاوره‌های بالینی پیدا کرده است. در این مطلب از مجله بادی‌بان به نحوه محاسبه شاخص توده بدنی یا محاسبه BMI می‌پردازیم.

ممکن است فکر کنید دانستن فرمول محاسبه BMI برای درک مفهوم دقیق آن کافی باشد؛ اما اینطور نیست. شاخص توده بدنی با وجود مزایای کاربردی، دارای محدودیت‌ها و نقاط ضعفی‌ است که باید در تحلیل وضعیت سلامت به آن توجه کنید. از‌این‌رو در این مطلب به تفسیر شاخص توده بدنی، مزایا، معایب، پیامدهای بهداشتی و نهایتا معرفی شاخص‌های جایگزینی پرداختیم که بتوانید از آن‌ها نیز استفاده کنید.

شاخص توده بدنی (BMI) چیست؟

شاخص توده بدنی برای اولین‌بار در قرن ۱۹ توسط آدولف کوتله، ریاضی‌دان بلژیکی با هدف طراحی فرمولی برای اندازه‌گیری چاقی در سطح جمعیت مطرح شد. این شاخص از تقسیم وزن افراد بر مجذور قدشان به‌دست می‌آمد و هدفش ارزیابی سلامت فردی نبود؛ بلکه او قصد داشت میانگینی از وضعیت بدنی جامعه ارائه دهد.

دهه‌ها بعد، در سال ۱۹۷۲، پژوهشگری به نام آنسل کیز این شاخص را دوباره مطرح کرد و نام آن را «شاخص توده بدنی» گذاشت. او معتقد بود این فرمول برای بررسی چاقی در گروه‌های بزرگ مناسب است؛ اما برای تشخیص وضعیت بدنی هر فرد، چندان دقیق نیست. با این حال، چون استفاده از شاخص توده بدنی (BMI) ساده و سریع بود، با وجود هشدارهای اولیه درباره محدودیت‌های آن، کم‌کم در تشخیص‌های پزشکی فردی هم رایج شد.

به‌تدریج، سازمان‌‌های بزرگی مانند سازمان بهداشت جهانی (WHO) و موسسه ملی سلامت آمریکا (NIH) این شاخص را پذیرفتند و برمبنای آن، دسته‌بندی‌هایی مانند کم‌وزن، وزن نرمال، اضافه‌وزن و چاقی را تعریف کردند. این استانداردسازی کمک کرد تا وضعیت چاقی در سطح جهانی قابل مقایسه شود؛ ولی فشار زیاد صنایع دارویی در ترویج گسترده شاخص BMI باعث شد برخی کارشناسان نسبت به بی‌طرفی آن تردید کنند.

نحوه محاسبه BMI چگونه است؟

اما نحوه محاسبه شاخص توده بدنی چگونه است؟ شاخص توده بدنی (BMI) یک فرمول ساده دارد. کافی‌ست وزن خود را (بر حسب کیلوگرم) تقسیم بر مجذور قدتان (بر حسب متر) کنید. یعنی:

BMI = وزن (kg) ÷ قد² (m²)

مثلاً اگر قد شما ۱.۷ متر و وزنتان ۷۰ کیلوگرم باشد، BMI شما حدود ۲۴.۲ می‌شود.

تفسیر شاخص توده بدنی یا BMI چگونه است؟

بعد از محاسبه شاخص توده بدنی یا محاسبه BMI، نوبت تفسیر شاخص توده بدنی‌ست.

برای افراد ۲ تا ۱۹ سال، محاسبه شاخص BMI به‌تنهایی کافی نیست؛ چون این گروه سنی در حال رشد هستند، برای تفسیر BMI در این بازه سنی از جدول‌های صدک استفاده شود که براساس سن و جنسیت تنظیم شده‌اند.

صدک عددی است که نشان می‌دهد فرد نسبت به بقیه هم‌سن‌وسال‌های خود در چه موقعیتی قرار دارد. برای مثال، اگر شاخص توده بدنی یک نوجوان در صدک ۸۵ باشد، یعنی ۸۵ درصد افراد هم‌سن و هم‌جنس او BMI کمتری دارند و تنها ۱۵ درصد بالاتر از او هستند.

تفسیر BMI در این سنین به شکل زیر است:

• کم‌وزن: کمتر از صدک ۵
• وزن سالم: بین صدک ۵ تا ۸۵
• اضافه‌وزن: بین صدک ۸۵ تا ۹۵
• چاق: صدک ۹۵ و بالاتر
• چاقی شدید: بیشتر از صدک ۹۷ یا بیشتر از ۱۲۰٪ صدک ۹۵

استفاده از جدول‌های صدک کمک می‌کند تا نتیجه محاسبه BMI در نوجوانان و کودکان با هم‌سالان‌شان مقایسه شود و تشخیص دقیق‌تری انجام گیرد.

مزایای محاسبه BMI

برخی از مزایای محاسبه BMI برای پایش سلامت بدن به شرح زیر است:

سادگی و سرعت: محاسبه BMI راحت است و نیاز به تجهیزات آزمایشگاهی پیچیده ندارد. شما می‌توانید به‌راحتی از طریق اپلیکشین بادی‌بان، شاخص توده بدنی‌تان را محاسبه کرده و سوابق آن را در طول زمان نگهداری کنید.

مقرون‌به‌صرفه برای مطالعات بزرگ: محاسبه شاخص توده بدنی در بررسی‌های جمعیتی و پژوهش‌های بهداشتی، به‌عنوان روشی کم‌هزینه برای بررسی وضعیت تغذیه و چاقی در جمعیت‌های بزرگ استفاده می‌شود.

کاربرد در سیاست‌گذاری سلامت: سازمان‌هایی مانند WHO و CDC از داده‌های حاصل از محاسبه BMI برای پایش روند چاقی و طراحی برنامه‌های پیشگیری و مداخله استفاده می‌کنند. بعنوان مثال می‌توان از طریق محاسبه شاخص توده بدنی تأثیر سبک زندگی مدرن، شهرنشینی و تغذیه بر وزن مردم را بررسی کرد.

محدودیت‌ها و معایت محاسبهBMI

سنجش شاخص توده بدنی، با وجود مزایای بسیار، محدودیت‌هایی نیز دارد.

عدم تشخیص تفاوت بین عضله و چربی: شاخص توده بدنی نمی‌تواند مشخص کند که وزن بدن از عضله است یا چربی! مثلاً ورزشکاران با عضله زیاد ممکن است BMI بالایی داشته باشند؛ در حالی که چربی بدنشان کم است. برعکس، بعضی افراد با شاخص توده بدنی عادی ممکن است چربی زیادی داشته باشند!

تأثیر سن، جنسیت و نژاد: در محاسبه شاخص توده بدنی، تفاوت‌های طبیعی بین افراد در نظر گرفته نمی‌شود. بعنوان مثال:

• زنان در BMI مساوی، معمولاً چربی بیشتری از مردان دارند.
• افراد مسن در BMI مساوی، معمولا چربی بیشتری نسبت به جوانان دارند.
• برخی نژادها (مثل آسیایی‌ها) حتی با BMI پایین ممکن است در معرض خطر بیشتری باشند.

این یعنی استفاده از یک عدد ثابت برای همه، ممکن است باعث طبقه‌بندی اشتباه شود.

بی‌توجهی به محل ذخیره چربی: شاخص BMI فقط مقدار چربی را می‌سنجد، نه محل آن را! در حالی که چربی اطراف شکم (چربی احشایی) خطرناک‌تر از چربی در قسمت‌های دیگر بدن است. در این موارد، اندازه‌گیری دور کمر می‌تواند اطلاعات دقیق‌تری بدهد.

ریشه تاریخی غیرپزشکی: جالب است بدانید که محاسبه BMI در ابتدا برای بررسی‌ آماری جمعیت طراحی شده بود، نه برای ارزیابی سلامت فردی! این شاخص بیشتر براساس داد‌گان مردان سفیدپوست اروپایی بود. به همین دلیل، برخی کارشناسان معتقدند که محاسبه BMI  برای همه گروه‌های جمعیتی مناسب نیست.

روش‌های مکمل محاسبه BMI

سنجش شاخص توده بدنی ابزاری ساده برای بررسی وزن بدن است؛ اما همیشه تصویر کاملی از وضعیت سلامتی نمی‌دهد؛ زیرا:

• مشخص نمی‌کند چقدر از وزن شما چربی است.
• محل چربی در بدن را نشان نمی‌دهد.
• تفاوت‌های فردی مثل سن، جنسیت یا نژاد را در نظر نمی‌گیرد.

به همین دلیل، استفاده از شاخص‌های دیگر در کنار محاسبه BMI می‌تواند دید بهتری از سلامت بدنتان به شما بدهد. برخی از این روش‌ها به شرح زیر است:

سنجش دور کمر و نسبت کمر به باسن

چربی شکمی (به‌ویژه دور شکم) خطر بیشتری برای بیماری‌هایی مثل دیابت و بیماری قلبی دارد. اندازه‌گیری ساده‌ دور کمر یا نسبت آن به دور باسن، بهتر از محاسبه شاخص توده بدنی می‌تواند نشان دهد که در معرض خطر هستید یا نه.

سنجش درصد چربی بدن

محاسبه شاخص توده بدنی به شما نمی‌گوید چقدر از وزن بدن شما چربی است. روش‌های زیر می‌توانند ترکیب بدن (چربی، عضله و استخوان) شما را با دقت بیشتریی محاسبه کنند.

• کولیس (چین‌پوستی)
• دستگاه BIA
• اسکن  DEXA
• ترازوهای هوشمند

شاخص‌های جدیدتر

پژوهش‌ها نشان داده‌اند که برای بررسی دقیق‌تر سلامت، باید به چند عامل مختلف نگاه کرد. برخی شاخص‌های نوین عبارتند از:

• شاخص BRI: میزان گردی بدن را می‌سنجد.
• شاخص RFM: با قد و دور کمر، درصد چربی را تخمین می‌زند.
• سیستم مرحله‌بندی چاقی ادمونتون: فقط وزن را نمی‌سنجد، بلکه بیماری‌ها، توانایی بدنی و شرایط کلی فرد را هم بررسی می‌کند.
• تناسب اندام قلبی-تنفسی (CRF): آمادگی بدن برای فعالیت فیزیکی را می‌سنجد.

کلام آخر بادی‌بان

محاسبه شاخص توده بدنی، ابزاری ساده، ارزان و کاربردی برای بررسی وزن بدن، به‌ویژه در سطح جمعیت است؛ اما برای ارزیابی دقیق‌تر سلامتی، نباید تنها به آن تکیه کرد. بلکه بهتر است در کنار  محاسبه BMI، فاکتورهایی مثل ترکیب بدن، دور کمر، سن، جنسیت و پیشینه نژادی هم در نظر گرفته شوند.

سروناز ابراهیمی

من سروناز، متخصص دیجیتال‌مارکتینگ هستم و در مجله بادی‌بان، طبق منابع تاییدشده پزشکی، از موضوعات متنوعی می‌نویسم تا در زمینه پزشکی بروز باشید.