همه‌چیز در مورد کم‌کاری تیروئید یا تیروئيد کم کار

کم‌کاری تیروئید، یکی از شایع‌ترین بیماری‌های غدد است که منجربه کاهش شدید تولید هورمون‌های تیروئید در بدن می‌شود. در این مطلب از مجله بادی‌بان با علل اصلی کم‌کاری تیروئید، علائم، عوارض و انواع آزمایش تیروئید و راه‌های تشخیص آن آشنا می‌شوید.

تیروئید کم‌کار یا کم‌کاری تیروئید چیست؟

کم‌کاری تیروئید یا هیپوتیروئیدیسم (hypothyroidism)، وضعیتی است که در آن غده تیروئید نمی‌تواند به اندازه کافی هورمون‌های تیروئیدی تولید کند. این هورمون‌ها نقش مهمی در تنظیم متابولیسم بدن، کنترل وزن، سطح انرژی، دمای بدن و سلامت عمومی ایفا می‌کنند. کم‌کاری تیروئید یکی از معروف‌ترین بیماری‌های تیروئید است که می‌تواند منجر به علائم جسمی و روحی متعددی شود که بسته به سن، جنسیت و وضعیت سلامت فرد متفاوت است.

این عارضه می‌تواند منجر به بروز علائمی مثل خستگی، حساسیت در برابر سرما و اضافه‌ وزن شده و سایر ارگان‌های بدن را نیز تحت تاثیر قرار دهد؛ از این رو تشخیص بهنگام و درمان این بیماری بسیار دارای اهمیت است. درمان کم‌کاری تیروئید اغلب با جایگزین‌کردن هورمون‌های تیروئیدی کم در بدن صورت می‌گیرد.

علائم کم‌کاری تیروئید چیست؟

علائم کم‌کاری تیروئید می‌تواند بسته به میزان کمبود هورمون، سن و وضعیت سلامتی افراد متفاوت باشد. برخی از علائم رایج تیروئید کم‌کار شامل خستگی، افزایش وزن، حساسیت به سرما، خشکی پوست، یبوست و مشکلات حافظه است. در ادامه به بررسی علائم اصلی کم‌کاری تیروئید در گروه‌‌های سنی مختلف می‌پردازیم.

۱. نشانه‌ها و علائم کم‌کاری تیروئید در نوزادان

نوزادان مبتلا به کم‌کاری تیروئید ممکن است در زمان تولد هیچ نشانه خاصی نداشته باشند؛ اما با گذشت زمان علائمی مانند زردی پوست، تنبلی، ضعف عضلات و مشکلات تغذیه‌ای بروز می‌کند. این علائم نیاز به توجه فوری دارند؛ زیرا کم‌کاری تیروئید در نوزادان می‌تواند به تاخیر در رشد و مشکلات ذهنی منجر شود. علائم اصلی تیروئید کم‌کار در نوزادان عبارت است از:

• بیرون‌زدگی ناف
• مشکل تنفس
• گریه خشک با صدای خش‌دار و کلفت
• زبان بیرون‌آمده و بزرگ
• زردی (زرد‌شدن چشم و پوست)
• یبوست
• شل‌شدگی عضلات و اختلال در رشد
• خواب خیلی زیاد و بیش از اندازه

۲. علائم کم‌کاری تیروئید در کودکان و نوجوانان

کم‌کاری تیروئید در کودکان و نوجوانان می‌تواند باعث کاهش رشد، بلوغ دیررس، مشکلات یادگیری و تمرکز و افسردگی شود. این بیماری در کودکان چندان شایع نیست؛ اما به عنوان یکی از شایع‌ترین بیماری‌های غدد در کودکان شناخته‌ شده است. این وضعیت اگر زود تشخیص داده شود، قابل درمان و کنترل است. برخی از رایج‌ترین علائم تیروئید کم‌کار در این گروه سنی به شرح زیر است:

• کاهش رشد و کوتاه‌ماندن قد
• کاهش رشد ذهنی
• بلوغ دیررس
• تاخیر در درآمدن دندان‌های دائمی

۳. علائم تیروئید کم‌کار در بزرگسالان

در بزرگسالان، علائم فرد هیپوتروئید می‌تواند براساس میزان کم‌کاری غده تیروئید کاملا متفاوت باشد. هرچه تیروئید کم‌کارتر باشد، علائم شدیدتری بروز می‌کند. کم‌کاری تیروئید معمولاً با علائم خستگی مداوم، کاهش تمرکز، افزایش وزن ناگهانی، درد مفاصل و عضلات و ضعف عمومی بروز می‌کند. به دلیل خفیف بودن علائم اولیه، بسیاری از افراد ممکن است علائم تیروئید کم‌کار را با نشانه‌‌های افزایش سن اشتباه بگیرند؛ اما این علائم به مرور و با کاهش بیشتر سرعت متابولیسم، شدیدتر می‌شوند.

کاهش ضربان قلب و افزایش کلسترول خون از دیگر نشانه‌های شایع تیروئید کم‌کار در بزرگسالان هستند. بطور کلی علائمی که فرد هیپوتروئید در بزرگسالی ممکن است از خود بروز دهد شامل موارد زیر است:

• خستگی
• کاهش ضربان قلب
• اختلال حافظه
• افسردگی
• گواتر (بزرگ‌شدن غده تیروئید)
• یبوست
• خشکی پوست
• خشکی عضلات
• نازک‌شدن مو
• پف و ورم صورت
• ورم مفاصل
• ضعف عضلانی
• افزایش کلسترول خون
• کلفت و خش‌دار‌شدن صدا
• درد و حساسیت به سرما
• پریود نامنظم و خونریزی‌های شدیدتر در بانوان

۴. علائم کم‌کاری تیروئید در مردان

مردان مبتلا به کم‌کاری تیروئید علاوه‌بر علائم ذکر‌شده در افراد بزرگسال ممکن است با کاهش میل و عملکرد جنسی مواجه شوند.

۵. علائم کم‌کاری تیروئید در زنان

زنان بیشتر در معرض ابتلا به کم‌کاری تیروئید هستند و تیروئید کم‌کار جزو بیماری‌هایی است که بیشتر در زنان میانسال و در دوره یائسگی بروز می‌کند. علائم تیروئید در زنان شامل مشکلات قاعدگی، نازک‌شدن تار موها و افسردگی می‌باشد. کم‌کاری تیروئید همچنین ممکن است باعث ناباروری در زنان شود و نیاز به مدیریت دقیق دارد.

۶. علائم کم‌کاری تیروئید در بارداری

کم‌کاری تیروئید در بارداری می‌تواند منجر به عوارض جدی برای مادر و جنین شود. برخی از این علائم شامل خستگی شدید، افزایش وزن غیرطبیعی و فشار خون بالا است. عدم درمان کم‌کاری تیروئید در بارداری ممکن است باعث مشکلات رشد جنین و زایمان زودرس شود. برخی از علائم تیروئید کم‌کار در دوره بارداری شامل موارد زیر است:

• افزایش وزن غیرطبیعی
• خستگی شدید
• یبوست
• درد مفاصل و ضعف عضلات
• ورم صورت و افتادگی پلک
• کاهش نبض و ضربان قلب
• انقباض عضلات بدن
• خشکی پوست و خش‌دار شدن صدا

علائم جدی و خطرناک کم‌کاری تیروئید

اگر کم‌کاری تیروئید به موقع تشخیص داده نشود، می‌تواند به میکزدم (Myxedema) منجر شود که یک وضعیت خطرناک و تهدیدکننده زندگی است. میکزدم می‌تواند باعث کاهش شدید دمای بدن، کاهش فشار خون و حتی کما شود. به نقل از کلینیک مایو، علائم خطرناکی که در صورت پیشرفت کم‌کاری تیروئید ممکن است در فرد دیده شود، شامل موارد زیر است:

• مشکلات قبلی و درد قلبی
• چاقی بیش از حد
• درد مفاصل
• مشکلات باروری و نازایی

عوارض کم‌کاری تیروئید

عوارض کم‌کاری تیروئید شامل افزایش خطر بیماری‌های قلبی، مشکلات متابولیسمی، و مشکلات روانی است. همچنین ممکن است بر باروری و عملکرد جنسی تأثیر بگذارد. در موارد شدید، کم‌کاری تیروئید ممکن است به میکزدم منجر شود که خطرناک است و می‌تواند منجر به مرگ شود.

رژیم غذایی مناسب، مصرف ید کافی، و رعایت نکات بهداشتی می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به کم‌کاری تیروئید یا پیشگیری از آن کمک کند.

انواع کم‌کاری تیروئید

کم‌کاری تیروئید به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود. در نوع اولیه، مشکل در غده تیروئید است، در حالی که در نوع ثانویه، مشکل به دلیل نقص در هیپوفیز یا هیپوتالاموس است. در ادامه به انواع کم‌کاری تیروئید می‌پردازیم.

کم‌کاری تیروئید مادرزادی

هیپوتیروئیدی مادرزادی مربوط به زمانی است که غده تیروئید نوزاد در بدو تولد، هورمون کافی ترشح نمی‌کند و معمولا از هر ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ نوزاد، ۱ مورد به این عارضه مبتلاست. در ایران غربالگری تیروئید برای نوزادان اجباری است و در ۳ تا ۵ روز بعد از تولد صورت می‌گیرد.

کم‌کاری تیروئید خودایمنی

هیپوتیروئیدی خودایمنی مربوط به زمانی است که بدن به اشتباه بخشی از خودش مانند غده تیروئید را بیگانه تشخیص داده و به مبارزه با آن‌ می‌پردازد و این مبارزه به تیروئید آسیب می‌رساند یا منجر به ایجاد اختلال در عملکرد صحیح آن می‌شود. کم‌کاری تیروئید خودایمنی، تیروئیدیت هاشیموتو نیز نامیده می‌شود.

کم‌کاری تیروئید یاتروژنیک

کم‌کاری تیروئید یاتروژنیک زمانی رخ می‌دهد که غده تیروئید بطور کامل یا بخشی از آن برداشته یا آسیب دیده باشد. در این شرایط، یا هیچ غده‌ای برای تولید هورمون وجود ندارد یا سلول‌های کافی برای تولید هورمون در غده تیروئید باقی نمانده‌اند.

کم‌کاری تیروئید مرکزی

در این نوع کم‌کاری، مشکل در تیروئید نیست؛ بلکه در دستوراتی است که مغز به این غده می‌فرستد. در این شرایط مغز از طریق هیپوتالاموس و هیپوفیز، سیگنال تولید TSH را ارسال نمی‌کند؛ بنابراین هورمون کافی تولید نمی‌شود. این اختلال ممکن است ناشی از کمبود هورمون‌های دیگر یا مشکلاتی مانند تومور، تروما و یا درمان‌های مربوط به تومور باشد.

کم‌کاری تیروئید در بارداری

در دوران بارداری، ممکن است کم‌کاری تیروئید برای اولین بار رخ دهد یا در صورت وجود قبلی تشدید شود. چون علائم کم‌کاری تیروئید مانند افزایش وزن و خستگی مشابه علائم بارداری است، ممکن است این مشکل نادیده گرفته شود. برای جلوگیری از مشکلات احتمالی، آزمایش‌های اولیه در اوایل بارداری انجام می‌شود تا در صورت نیاز درمان به‌موقع انجام شود.

دلایل اصلی تیروئید کم‌کار

کم‌کاری تیروئید می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد، از جمله بیماری‌های خودایمنی (مانند تیروئیدیت هاشیموتو)، جراحی تیروئید، درمان‌های پرتودرمانی، مصرف برخی داروها و کمبود ید. عوامل ژنتیکی نیز می‌توانند در بروز این بیماری نقش داشته باشند. در یک کلام، علل اصلی کم‌کاری تیروئید شامل موارد زیر است:

• بیماری‌های خودایمنی
• ژنتیک و علل مادرزادی مثل نداشتن غده تیروئید
• تروما و صدمه بیرونی به غده تیروئید
• مصرف دارو‌های ضد تیروئید برای درمان تیروئید پرکار
• کمبود هورمون محرک غده تیروئید
• پرتودرمانی و قرار گرفتن در معرض اشعه ایکس
• کمبود یود در بدن به دلیل رژیم غذایی یا جذب کم

چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به کم‌کاری تیروئید هستند؟

زنان، افراد بالای ۶۰ سال، افراد مبتلا به بیماری‌های خودایمنی، افرادی که جراحی تیروئید انجام داده‌اند، سابقه خانوادگی، افراد تحت پرتودرمانی، زنان باردار و زنانی که تازه زایمان کرده‌اند، بیشتر در معرض کم‌‌کاری تیروئید هستند.

چگونه تیروئید کم‌کار را تشخیص دهیم؟

برای تشخیص کم‌کاری تیروئید صرف مشاهده برخی علائم کافی نیست و باید برخی معاینات و آزمایشات شامل معاینه فیزیکی و بررسی رطوبت یا خشکی پوست، پف صورت، اندازه غده تیروئید یا آزمایش خون تیروئید و تست‌های تصویربرداری شامل سی‌تی‌اسکن و سونوگرافی توسط پزشک متخصص غدد و متابولیسم انجام شود. 

آزمایش خون تیروئید

آزمایش خون، یکی از متداول‌ترین آزمایشات برای تشخیص تیروئید کم‌کار است. آزمایش‌های مختلفی برای تشخیص کم‌کاری تیروئید انجام می‌شود:

آزمایش TSH

اولین آزمایش برای تشخیص کم‌کاری یا پرکاری تیروئید، تست TSH است. در این آزمایش میزان هورمون TSH خون که غذه هیپوفیز آن را تولید می‌کند، اندازه‌گیری می‌شود. این غده در مغز قرار داد و میزان ترشح هورمون تیروئید را تنظیم می‌کند. به شکل کلی ۳ هورمون کلسیتونین، تیروکسین(T4)،تری یدوتیرونین(T3) در غده تیروئید تولید می‌شوند.

تست T3 و T4

این آزمایشات برای اندازه‌گیری سطح هورمون‌های تیروئید انجام می‌شوند. در آزمایش T3، سطح هورمون تری‌ یدوتیرونین و در آزمایش T4، سطح هورمون تیروکسین اندازه‌گیری می‌شوند.

تست Free T3 و Free T4

آزمایش Free T3 و آزمایش Free T4 برای بررسی سطح دقیق‌تر هورمون‌های آزاد تیروئیدی استفاده می‌شود.

درمان کم‌کاری تیروئید چیست؟

با وجود اینکه هیچ راهی برای درمان کامل کم‌کاری تیروئید وجود ندارد؛ اما برخی راهکارها به کنترل علائم آن کمک می‌کند. تحت نظر پزشک و با مصرف منظم داروها، بسیاری از افراد به وضعیت پایدار و نرمال می‌رسند؛ اما درمان صددرصد کم‌کاری تیروئید به معنای رهایی کامل از دارو نیست.

قرص تیروئید کم‌کار

لووتیروکسین، داروی اصلی درمان کم‌کاری تیروئید است که هورمون تیروئید مصنوعی را فراهم می‌کند.

درمان تیروئید کم‌کار با طب سنتی

برمبنای نظریات طب سنتی، کم‌کاری تیروئید ناشی از طبع سرد بدن یا سردمزاجی و بلغم است. برخی گیاهان مانند شیرین‌بیان و عرق رازیانه ممکن است به بهبود علائم کم‌کاری تیروئید کمک کنند. همچنین ماساژ اطراف غده تیروئید با روغن بادام ممکن است تا حدودی مفید باشد. یک رژیم غذایی مناسب برای کنترل تیروئید که شامل قطع مصرف برخی مواد غذایی و یا گنجاندن برخی مواد غذایی در آن است نیز می‌تواند به این مورد کمک کند.

درمان کم‌کاری تیروئید با ید

ید، ماده‌ای ضروری برای عملکرد صحیح تیروئید در بدن است و کمبود آن یکی از رایج‌ترین علل گواتر محسوب می‌شود؛ اما برخی افراد ممکن است نسبت به اثرات ید حساس باشند یعنی ید می‌تواند بیماری را در آنان تشدید کند.

درمان تیروئید کم‌کار با قرص چربی‌سوز

قرص‌های چربی‌سوز ممکن است به کاهش چاقی که یکی از علائم کم‌کاری تیروئید است کمک کند؛ اما راهکار کنترل تیروئید کم‌کار نیست. در صورت مواجه با افزایش بی‌رویه وزن و چاقی، افراد می‌بایست اول عملکرد تیروئید را بررسی کنند و بعد از مشورت با پزشک تصمیم به مصرف داروهای چربی‌سوز بگیرند.

درمان خانگی و رژیم غذایی تیروئید کم‌کار

مصرف برخی موارد غذایی مثل حبوبات، خشکبار و آجیل برزیلی، زینک، مرغ، ماهی و میگو، تخم‌مرغ، صدف و گوشت قرمز یا انواع میوه و سبزی می‌تواند به کنترل تیروئید کم‌کار کمک کنند.

همچنین رازیانه، دارچین، گردو، زعفران و سیر می‌توانند به بهبود برخی از علائم کم‌کاری تیروئید کمک کنند.

دمنوش‌های مناسب برای تیروئید کم‌کار

دمنوش جینسینگ، دمنوش تخم‌ کتان، دمنوش رازیانه و دارچین، نوشیدنی‌های هستند که می‌توانند به کاهش برخی از علائم کم‌کاری تیروئيد کمک کنند.

پرهیز از مصرف کرفس خام

در صورت ابتلا به کم‌کاری تیروئید، از مصرف کرفس اجتناب کنید. کرفس خام حاوی موادی است که فعالیت غده تیروئید را کاهش می‌دهد. در صورت تمایل به استفاده از این گیاه حتما آن را بپزید؛ چراکه با پخته‌شدن آن، ماده محرک غذه تیروئید آن از بین می‌روند و مشکلی ایجاد نمی‌کند.

تاثیر کم‌کاری تیروئید بر چاقی و بزرگی شکم

همانگونه که پرکاری تیروئید می‌تواند منجر به افزایش متابولیسم بدن و لاغری شود، کم‌کاری تیروئید می‌تواند باعث کاهش متابولیسم و افزایش وزن شود. بزرگی شکم از علائمی است که برخی افراد مبتلا به تیروئید کم‌کار تجربه می‌کنند و نیاز به رژیم غذایی خاص تیروئید و درمان مناسب دارد.

بسیاری از افراد مبتلا به کم‌کاری تیروئید که افزایش وزن بیش از حد را تجربه می‌کنند، حتی با رژیم غذایی و ورزش نیز نمی‌توانند وزن کم کنند؛ به همین دلیل ضروری است که بعد از تشخیص کم‌کاری تیروئید و مشورت با پزشک مربوطه (متخصص غدد و اندوکرینولوژی)، دارو‌ی کم‌کاری تیروئید مصرف کنند.

نتیجه‌گیری

بیماری‌های تیروئید از جمله رایج‌ترین مشکلات غدد در انسان‌ها هستند و بسیاری از افراد با آن‌ها مواجه می‌شوند. کم‌کاری تیروئید زمانی رخ می‌دهد که غده تیروئید نتواند میزان کافی از هورمون‌های ضروری تیروئیدی را تولید کند. کاهش ترشح این هورمون‌ها باعث افت متابولیسم بدن شده و ممکن است عملکرد سایر اندام‌ها را نیز تحت تأثیر قرار دهد. در صورت عدم درمان، کم‌کاری تیروئید می‌تواند به مشکلاتی مانند بزرگ‌شدن تیروئید (گواتر)، بیماری‌های قلبی، مشکلات ذهنی و حتی ناباروری منجر شود.

برخی از آزمایشات پزشکی نظیر آزمایش خون، به تشخیص بهنگام این بیماری کمک می‌کند. بادی‌بان، همراه هوش مصنوعی بدن شماست که با ترکیب دانش تخصصی پزشکی و هوش مصنوعی امکان خواندن سریع و تفسیر انواع آزمایشات تیروئید از جمله آزمایش TSH، T3 و T4 را برای شما فراهم می‌کند تا درک بهتری نسبت به این متغییرهای در سلامتی‌تان پیدا کنید.

سوالات متداول

فاطمه کریمی

کارشناس آزمایشگاه | آزمایشگاه پاتوبیولوژی صاحب کوثر

سوابق تحصیلی:

• کارشناسی ارشد ژنتیک مولکولی
• کارشناسی علوم آزمایشگاهی