آزمایش پروستات یا آزمایش PSA چیست؟

آزمایش پروستات آزمایشی است که با هدف غربالگری و تشخیص سرطان پروستات در مردان مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این مطلب از مجله بادی‌بان، به بررسی کامل انواع آزمایش پروستات از جمله تست PSA می‌پردازیم.

تست PSA نوعی آزمایش خون است این آزمایش میزان آنتی‌ژن اختصاصی پروستات (PSA) در خون را اندازه‌گیری می‌کند. اندازه‌گیری این آنتی‌ژن، میزان پروتئین تولید‌شده توسط سلول‌های سالم یا سرطانی غده پروستات در زیر مثانه مردان را مشخص می‌کند.

پروتئین PSA معمولا در مایع منی مردان یافت می‌شود؛ اما بطور معمول مقدار کمی از آن در خون نیز وجود دارد. سطح بالای این پروتئین می‌تواند نشان‌دهنده بزرگ‌شدن یا التهاب پروستات یا سرطان پروستات باشد.

هدف آزمایش پروستات چیست؟

سرطان پروستات یکی از شایع‌ترین سرطان‌های مردانه و علت مرگ‌ومیر در مردان محسوب می‌شود. تشخیص زودهنگام این سرطان می‌تواند ابزاری مهم در جهت تشخیص بهنگام و شروع فرایند درمان باشد.

انواع آزمایش‌ پروستات

آزمایش PSA

این آزمایش سطح آنتی‌ژن اختصاصی پروستات را در خون اندازه‌گیری می‌کند. سطح بالای PSA می‌تواند نشان‌دهنده التهاب پروستات، بزرگ‌شدن پروستات یا حتی سرطان باشد.

معاینه دیجیتال رکتال (DRE)

معاینه دیجیتال رکتال (DRE) یکی از روش‌های رایج دیگری است که علاوه بر آزمایش پروستات برای غربالگری علائم اولیه سرطان پروستات مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش، پزشک بصورت فیزیکی پروستات را از طریق رکتوم بررسی می‌کند تا هرگونه توده یا ناهنجاری را تشخیص دهد.

در این آزمایش، پزشک یک انگشت چرب‌شده و دستکش‌پوشیده را وارد راست روده می‌کند تا به پروستات دسترسی پیدا کند. با لمس یا فشار دادن پروستات، پزشک می‌تواند تشخیص دهد که آیا توده‌های غیرطبیعی یا نواحی سخت در این ناحیه وجود دارد یا خیر.

آزمایش ادرار

گاهی اوقات، آزمایش ادرار برای بررسی عفونت‌های ادراری یا سایر مشکلات مرتبط با پروستات انجام می‌شود. این آزمایش می‌تواند شامل آزمایش ادرار، آزمایش کشت ادرار، یا آزمایش ادرار پس از ماساژ پروستات باشد. در این روش پزشک، پروستات را ماساژ می‌دهد تا مایع پروستات وارد ادرار شود. سپس نمونه جمع‌آوری‌شده برای بررسی عفونت یا التهاب پروستات (پروستاتیت) آزمایش می‌شود.

بیوپسی پروستات

نتایج غیرطبیعی در آزمایش PSA یا DRE ممکن است پزشک را به توصیه بیوپسی پروستات سوق دهد. در طول بیوپسی پروستات، نمونه‌هایی از بافت پروستات برای بررسی آزمایشگاهی برداشته می‌شود و تشخیص سرطان بر اساس نتایج بیوپسی است. این روش‌ها برای بهبود دقت آزمایش آنتی‌ژن اختصاصی پروستات به عنوان یک ابزار غربالگری طراحی شده‌اند.

آزمایش پروستات برای افرادی که سرطان پروستات در آنان تشخیص داده شده است، عمدتا به دلایل زیر انجام می‌شود:

• ارزیابی اثربخشی درمان
• بررسی عود سرطان
• بررسی خطرات و ریسک‌های احتمالی

مراکز پزشکی در خصوص اینکه چه کسانی باید و چه کسانی نباید آزمایش غربالگری PSA انجام دهند، توصیه‌های متفاوتی دارند؛ از این رو مشورت با پزشک در خصوص بررسی مزایا و معایب آزمایش پروستات می‌تواند به تصمیم‌گیری آگاهانه‌تر کمک کند.

مزایای آزمایش PSA

سرطان پروستات معمولاً به آرامی در طول سال‌ها پیشرفت می‌کند. بنابراین، ممکن است فردی سرطان پروستات داشته باشد که هرگز در طول عمرش باعث بروز علائم یا مشکلات پزشکی نشود. آزمایش PSA ممکن است به تشخیص زودهنگام سرطان پروستات کمک کند. اگر سرطان در مراحل اولیه تشخیص داده شود، درمان آن آسان‌تر است و احتمال بهبودی بیشتر می‌شود. بنابراین اصلی‌ترین مزایای آزمایش پروستات شامل موارد زیر است:

• تشخیص زودهنگام سرطان پروستات
• شروع بهنگام پروسه درمان

معایب آزمایش PSA

آزمایش PSA همیشه نتیجه دقیقی ارائه نمی‌دهد. سطح بالای PSA لزوماً به معنای وجود سرطان نیست و ممکن است فردی سرطان پروستات داشته باشد اما سطح طبیعی داشته باشد.

• نتایج گمراه‌کننده و احتمال تشخیص نادرست
• اثرات روانی و اضطراب بیمار

علل افزایش PSA

علاوه بر سرطان پروستات شرایط دیگری مانند بزرگ‌شدن پروستات، هایپرپلازی خوش‌خیم پروستات (BPH) و التهاب یا عفونت پروستات (پروستاتیت) نیز می‌توانند سطح PSA را افزایش دهند. همچنین، سطح این آنتی‌ژن به طور طبیعی با افزایش سن بالا می‌رود.

بطور خلاصه علل افزایش PSA می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• بزرگ‌شدن پروستات
• هایپرپلازی خوش‌خیم پروستات
• پروستاتیت

علل کاهش PSA

برخی داروهای مورد استفاده برای درمان BPH یا مشکلات ادراری و دوزهای بالای برخی داروهای شیمی‌درمانی ممکن است سطح PSA را کاهش دهند. چاقی نیز می‌تواند سطح PSA را کاهش دهد. بصورت کلی علل کاهش پروستات می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• چاقی
• دارو‌های شیمی‌درمانی
• مشکلات ادراری

روش انجام آزمایش PSA

برای انجام آزمایش PSA از یک سوزن برای گرفتن خون از ورید، معمولاً در بازوی فرد، استفاده می‌کنند. نمونه خون سپس در آزمایشگاه تجزیه و تحلیل می‌شود تا سطح PSA اندازه‌گیری شود.

نتیجه آزمایش PSA

نتایج آزمایش PSA بصورت نانوگرم در هر میلی‌لیتر خون (ng/mL) گزارش می‌شود که در راهنمای تفسیر آزمایش پروستات بهمراه مقادیر نرمال نوشته شده است. هیچ نقطه قطعی مشخصی بین سطح طبیعی و غیرطبیعی PSA وجود ندارد. پزشک ممکن است بر اساس نتایج این آزمایش بیوپسی پروستات را توصیه کند. نتایج این آزمایش معمولاً طی 1 تا 2 هفته آماده می‌شود.

 موارد زیر در جواب آزمایش PSA دارای اهمیت است:

سرعت PSA

سرعت PSA  به معنای تغییر سطح PSA در طول زمان است. افزایش سریع آن ممکن است نشان‌دهنده وجود سرطان یا شکل تهاجمی سرطان باشد. با این حال، مطالعات اخیر ارزش سرعت در پیش‌بینی یافته‌های سرطان پروستات از بیوپسی را زیر سوال برده‌اند.

درصد PSA آزاد

پی‌اس‌ای (PSA)  در خون به دو شکل وجود دارد، یا به پروتئین‌های خاص خون متصل است یا آزاد (غیرمتصل). اگر سطح PSA بالا باشد اما درصد PSA آزاد کم باشد، احتمال وجود سرطان پروستات بیشتر است.

چگالی PSA

سرطان‌ پروستات می‌تواند PSA بیشتری به ازای هر حجم بافت نسبت به شرایط خوش‌خیم پروستات تولید کند. اندازه‌گیری‌ چگالیPSA، مقادیر آن را برای حجم پروستات تنظیم می‌کنند. اندازه‌گیری چگالی PSA معمولاً نیاز به MRI یا سونوگرافی ترانس رکتال دارد.

اگر علائمی دارید که ممکن است نشان‌دهنده سرطان پروستات باشد، مانند:

• ادرار بیشتر از حد معمول
• نیاز ناگهانی به ادرار یا بیدار شدن مکرر در شب برای ادرار
• خون در ادرار
• مشکلات در نعوظ یا حفظ آن

اگر علائم شما ناشی از سرطان باشد، تشخیص زودهنگام ممکن است به معنای درمان آسان‌تر باشد.

آمادگی برای آزمایش PSA

بمنظور آمادهگی برای آزمایش PSA، به مدت 48 ساعت قبل از آزمایش، از انجام موارد زیر خودداری کنید:

• رابطه جنسی مقعدی
• انزال
• هر فعالیتی که باعث تنگی نفس شود، مانند ورزش

این فعالیت‌ها می‌توانند سطح PSA را افزایش داده و دقت آزمایش را کاهش دهند.

آزمایش PSA برای افراد تحت درمان سرطان پروستات

آزمایش PSA برای نظارت بر افراد پس از جراحی یا پرتودرمانی برای سرطان پروستات استفاده می‌شود تا بررسی شود که آیا سرطان عود کرده است یا خیر. اگر سطح آنتی‌ژن اختصاصی پروستات فرد پس از درمان سرطان پروستات شروع به افزایش کند، ممکن است اولین نشانه عود باشد.

با این حال، بالا بودن آن در فردی که سابقه سرطان پروستات دارد، همیشه به معنای عود سرطان نیست. فردی که تحت درمان سرطان پروستات قرار گرفته است، باید در مورد سطح بالای آنتی‌ژن اختصاصی پروستات با پزشک خود صحبت کند. پزشک ممکن است تکرار آزمایش PSA یا انجام سایر آزمایش‌ها را برای بررسی شواهد عود توصیه کند.

محققان چگونه در حال بهبود آزمایش PSA هستند؟

دانشمندان در حال بررسی روش‌هایی برای بهبود آزمایش PSA و شناسایی سایر نشانگرهای زیستی و آزمایش‌های تصویربرداری هستند تا به پزشکان کمک کنند بهتر بین شرایط سرطانی و خوش‌خیم و سرطان‌های با رشد کند و سریع تمایز قائل شوند.

کلام آخر بادی‌بان

آزمایش PSA یک ابزار مهم برای تشخیص و نظارت بر سلامت پروستات است. با این حال، تفسیر نتایج آن نیاز به دقت و توجه به عوامل مختلف دارد. اگر نتایج آزمایش شما غیرطبیعی است، با پزشک خود مشورت کنید و در صورت نیاز، آزمایش‌های تکمیلی را انجام دهید. سلامت پروستات نقش مهمی در کیفیت زندگی مردان دارد، بنابراین مراقبت از آن را جدی بگیرید.

سروناز ابراهیمی

من سروناز، متخصص دیجیتال‌مارکتینگ هستم و در مجله بادی‌بان، طبق منابع تاییدشده پزشکی، از موضوعات متنوعی می‌نویسم تا در زمینه پزشکی بروز باشید.