آزمایش CBC چیست؟ صفرتاصد ضرورت و تفسیر
شمارش کامل خون (Complete Blood count) یا آزمایش CBC، یکی از پرکاربردترین و پایه‌ای‌ترین انواع آزمایش خون است که اطلاعات ارزشمندی درباره وضعیت کلی سلامت فرد ارائه می‌دهد. این آزمایش به‌طور خاص برای بررسی سلول‌های خونی مانند گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها انجام می‌شود و می‌تواند نشانگر مشکلاتی مانند عفونت‌ها، کم‌خونی‌ها و اختلالات سیستم ایمنی باشد. در این مطلب از مجله بادی‌بان به بررسی و تفسیر آزمایش CBC، اجزای مختلف و علائم اختصاری آن و دلایل انجام این آزمایش می‌پردازیم.
فهرست مطالب
آزمایش CBC چیست؟
آزمایش CBC یا شمارش کامل خون، آزمایشی است که با هدف بررسی سلول‌های موجود در خون انجام می‌شود. آزمایش CBC با اندازه‌گیری تعداد و ویژگی‌های این سلول‌ها می‌تواند به شناسایی مشکلات مختلف سلامتی کمک کند. این سلول‌ها شامل سه نوع اصلی هستند:
- گلبول‌های قرمز (RBCs): وظیفه انتقال اکسیژن از ریه‌ها به سایر بخش‌های بدن را بر عهده دارند.
- گلبول‌های سفید (WBCs): این سلول‌ها در دفاع از بدن در برابر عفونت‌ها و بیماری‌ها نقشی کلیدی ایفا می‌کنند.
- پلاکت‌ها (Platelets): پلاکت‌ها نقش مهمی در فرایند لخته شدن خون و جلوگیری از خونریزی دارند.
علائم اختصاری آزمایش CBC
شمارش گلبول‌های قرمز (RBC)
گلبول‌های قرمز، مسئول انتقال اکسیژن به بافت‌های بدن هستند. این آزمایش تعداد این سلول‌ها را اندازه‌گیری می‌کند تا مشخص شود آیا در محدوده طبیعی قرار دارند یا خیر. کاهش یا افزایش این سلول‌ها می‌تواند نشانگر مشکلاتی مانند کم‌خونی یا بیماری‌های قلبی و ریوی باشد.
میزان نرمال RBC در آزمایش خون
- زنان بالغ: ۴.۲ تا ۵.۴ میلیون سلول در هر میکرولیتر خون
- مردان بالغ: ۴.۷ تا ۶.۱ میلیون سلول در هر میکرولیتر خون
شمارش گلبول‌های سفید (WBC)
گلبول‌های سفید، بخش مهمی از سیستم ایمنی بدن هستند و تعداد آنها می‌تواند اطلاعات ارزشمندی درباره عفونت‌ها، التهاب‌ها و اختلالات ایمنی ارائه دهد. این سلول‌ها به شناسایی و مبارزه با میکروب‌ها، ویروس‌ها، باکتری‌ها و دیگر عوامل بیماری‌زا کمک می‌کنند. همچنین در پاسخ‌های التهابی و ایمنی بدن شرکت دارند. افزایش یا کاهش تعداد گلبول‌های سفید معمولاً نشانه‌ای از وجود بیماری یا شرایط خاصی در بدن است و باید توسط پزشک بررسی شود.
میزان نرمال WBC در آزمایش خون
- زنان بالغ: بین ۴,۵۰۰ تا ۱۱,۰۰۰ سلول در هر میکرولیتر خون
- مردان بالغ: بین ۵,۰۰۰ تا ۱۰,۰۰۰ سلول در هر میکرولیتر خون
هموگلوبین (Hgb)
هموگلوبین (Hemoglobin)، پروتئینی است که مسئول حمل اکسیژن از ریه‌ها به بافت‌ها و انتقال دی‌اکسید کربن از بافت‌ها به ریه‌ها است تا از بدن دفع شود. این پروتئین به حفظ سطح اکسیژن بدن کمک می‌کند و برای عملکرد صحیح اندام‌ها حیاتی است. سطح هموگلوبین شاخص مهمی برای ارزیابی میزان اکسیژن‌رسانی خون و تشخیص کم‌خونی است. سطح هموگلوبین بالا یا پایین می‌تواند نشانه وجود بیماری‌های مختلف باشد و باید تحت نظر پزشک بررسی شود.
میزان نرمال Hgb در آزمایش خون
- زنان بالغ: ۱۲.۱ تا ۱۵.۱ گرم بر دسی‌لیتر
- مردان بالغ: ۱۳.۸ تا ۱۷.۲ گرم بر دسی‌لیتر
هماتوکریت (Hct)
هماتوکریت (Hematocrit) به نسبت گلبول‌های قرمز به حجم کل خون اشاره دارد و به تشخیص کم‌خونی یا پلی‌سیتمی کمک می‌کند.
میزان نرمال Hct در آزمایش خون
- زنان بالغ: ۳۶.۱ تا ۴۴.۳ درصد (٪)
- مردان بالغ: ۴۰.۷ تا ۵۰.۳ درصد (٪)
پلاکت‌ها (Platelets)
پلاکت‌ها سلول‌های کوچک خون هستند که نقش اساسی در لخته شدن خون ایفا می‌کنند. آنها به کنترل خونریزی کمک کرده و در صورت بروز آسیب به دیواره‌های عروقی، با چسبیدن به یکدیگر، جلوی خونریزی را می‌گیرند. تعداد پلاکت‌ها می‌تواند نشانگر عملکرد سیستم خون‌سازی و وضعیت انعقاد خون باشد و نیاز به بررسی پزشکی دارد.
میزان نرمال Platelets در آزمایش خون
- زنان و مردان بالغ: ۱۵۰,۰۰۰ تا ۴۵۰,۰۰۰ پلاکت در هر میکرولیتر خون
حجم متوسط گلبول‌های قرمز (MCV)
به میانگین حجم گلبول‌های قرمز(Mean Corpuscular Volume) اشاره دارد. MCV پایین ممکن است نشانه کم‌خونی فقر آهن باشد و MCV بالا نشانگر کم‌خونی مگالوبلاستیک. این شاخص به تشخیص انواع مختلف کم‌خونی و بررسی اندازه گلبول‌های قرمز کمک می‌کند و در نتیجه می‌تواند به درک نوع کم‌خونی (ماکروسیتیک، میکروسیتیک یا نرمو‌سیتیک) کمک کند و بر اساس نتایج آن، درمان مناسب توسط پزشک تجویز می‌شود.
میزان نرمال MCV در آزمایش خون
- زنان و مردان بالغ: ۸۰ تا ۱۰۰ فمتولیتر (fL)
متوسط هموگلوبین در گلبول قرمز (MCH)
متوسط هموگلوبین در گلبول قرمز(Mean Corpuscular Hemoglobin) به مقدار هموگلوبین در هر گلبول قرمز اشاره می‌کند. این شاخص برای تشخیص نوع کم‌خونی و بررسی توانایی حمل اکسیژن توسط گلبول‌های قرمز استفاده می‌شود.
میزان نرمال MCH در آزمایش خون
- زنان و مردان بالغ: ۲۷ تا ۳۱ پیکوگرم (pg)
متوسط غلظت هموگلوبین گلبول قرمز (MCHC)
غلظت هموگلوبین گلبول قرمز (Mean Corpuscular Hemoglobin Concentration) به غلظت هموگلوبین در هر واحد حجم از گلبول‌های قرمز اشاره دارد. این پارامتر میزان فشردگی هموگلوبین داخل گلبول‌های قرمز را نشان می‌دهد و برای تشخیص کم‌خونی‌های هایپوکرمیک (کم‌هموگلوبین) و هایپرکرومیک (پرهموگلوبین) استفاده می‌شود. سطح غیرطبیعی MCHC می‌تواند به پزشکان کمک کند تا نوع و شدت کم‌خونی و برخی از بیماری‌های خونی را تشخیص دهند.
میزان نرمال MCHC در آزمایش خون
- زنان و مردان بالغ: ۳۲ تا ۳۶ گرم در دسی‌لیتر (g/dL)
وسعت توزیع گلبول های قرمز (RDW)
وسعت توزیع گلبول‌های قرمز(Red Cell Distribution Width) نشان‌دهنده میزان تغییر اندازه یا حجم گلبول‌های قرمز خون است. این شاخص به بررسی تفاوت اندازه گلبول‌های قرمز کمک می‌کند و می‌تواند اطلاعاتی درباره ناهنجاری‌های خونی و انواع کم‌خونی ارائه دهد. افزایش RDW معمولاً نشان‌دهنده وجود ناهنجاری در اندازه گلبول‌های قرمز است و می‌تواند به تشخیص زودهنگام برخی انواع کم‌خونی کمک کند. بررسی این پارامتر به همراه دیگر شاخص‌های خونی به پزشک در تشخیص بهتر کمک می‌کند.
میزان نرمال RDW در آزمایش خون
- زنان بالغ: بین ۱۲.۲ تا ۱۶.۱ درصد (٪)
- مردان بالغ: بین ۱۱.۸ تا ۱۴.۵ درصد (٪)
آزمایش CBC Diff چیست؟
پزشکان ممکن است آزمایش CBC را صرفا با شمارش تعداد کل گلبول‌های سفید و قرمز یا به تفکیک انواع مختلف آنها درخواست کند. در آزمایش تفکیک (differential)، انواع گوناگون سلول‌های سفید خون و همچنین سلول‌های قرمز نابالغ شمارش می‌شوند و علاوه بر موارد فوق، انواع گلبول‌های سفید و درصد هر نوع از گلبول‌های سفید نیز به ما نشان داده می‌شود. این مقادیر ممکن است به‌صورت عدد مطلق (abs) یا به‌صورت درصد (%) از کل سلول‌های سفید خون باشند. در جواب آزمایش CBC ممکن است موارد زیر را ببینید:
نوتروفیل‌ها: اولین سلول‌های سفید خون که در پاسخ به عفونت‌های باکتریایی و قارچی وارد عمل می‌شوند.
مونوسیت‌ها: این سلول‌های سفید، بقایای سلول‌های مرده را طی عفونت‌ها پاک‌سازی می‌کنند و به سایر سلول‌های سفید برای مقابله با عوامل مهاجم مانند باکتری‌ها و ویروس‌ها هشدار می‌دهند.
لنفوسیت‌ها: نوعی از سلول‌های سفید خون که با عفونت‌های ویروسی مبارزه کرده و به سیستم ایمنی کمک می‌کنند تا عفونت‌های گذشته را به یاد داشته باشد، بنابراین بدن در مقابل همان نوع عفونت در آینده بهتر دفاع می‌کند.
ائوزینوفیل‌ها: این سلول‌های سفید با عفونت‌های انگلی مقابله می‌کنند و همچنین در واکنش‌های آلرژیک نقش دارند.
بازوفیل‌ها: بازوفیل‌ها طی واکنش‌های آلرژیک، هیستامین و هپارین آزاد می‌کنند. هپارین از لخته شدن خون جلوگیری می‌کند.
گرانولوسیت‌های نابالغ: شامل نوتروفیل‌ها، ائوزینوفیل‌ها یا بازوفیل‌هایی هستند که هنوز به طور کامل بالغ نشده‌اند.
سلول‌های قرمز خون هسته‌دار (nRBC): این سلول‌های قرمز نابالغ ممکن است به‌صورت عدد مطلق (nRBC مطلق) یا به‌صورت درصد (تعداد سلول‌های قرمز در هر ۱۰۰ سلول سفید خون) گزارش شوند.
جدول مقادیر آزمایش CBC
جدول زیر محدوده نرمال هر یک از اجزای آزمایش CBC درحالت کلی است. محدوده نرمال برای آزمایش CBC می‌تواند بسته به موارد زیر متغیرباشد:
- آزمایشگاهی که آزمایش را انجام می‌دهد.
- واحدهای اندازه‌گیری که آزمایشگاه استفاده می‌کند.
- وضعیت هورمونی آزمایش‌دهنده
- سن و جنسیت آزمایش‌دهنده (بزرگسال، کودک، نوزاد)
- بارداری یا عدم بارداری
| اجزای مکمل آزمایش CBC | علائم اختصاری | توضیحات و رنج |
| میانگین حجم پلاکت | MPV | 7.0 تا 9.0 فمتولیتر |
| نوتروفیل‌ها | Neutrophils | 2,500 تا 7,000 در هر میکرولیتر (2.5 تا 7.0 k/mcL) |
| لنفوسیت‌ها | Lymphocytes | 1,000 تا 4,800 در هر میکرولیتر (1.0 تا 4.8 k/mcL) |
| مونوسیت‌ها | Monocytes | 200 تا 800 در هر میکرولیتر (0.2 تا 0.8 k/mcL) |
| ائوزینوفیل‌ها | Eosinophils | کمتر از 500 در هر میکرولیتر (0.5 k/mcL) |
| بازوفیل‌ها | Basophils | کمتر از 300 در هر میکرولیتر (0.3 k/mcL) |
| گرانولوسیت‌های نابالغ | Immature granulocytes | کمتر از 100 در هر میکرولیتر (0.1 k/mcL) |
| سلول‌های قرمز خون هسته‌دار | NRBC | کمتر از 10 در هر میکرولیتر (0.01 k/mcL) |
روش انجام آزمایش CBC
برای انجام آزمایش خون CBC، یک نمونه خون از ورید آزمایش‌دهنده گرفته شده و به آزمایشگاه ارسال می‌شود. سپس در آزمایشگاه، با استفاده از تجهیزات تخصصی، تعداد و ویژگی‌های سلول‌های خونی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
آمادگی برای آزمایش CBC
آزمایش خون CBC معمولاً به آمادگی خاصی نیاز ندارد و در هر زمانی از روز قابل انجام است؛ با این حال، اگر آزمایش‌های دیگری مانند آزمایش قند خون ناشتا در کنار CBC انجام می‌شود، ممکن است به توصیه پزشک لازم باشد آزمایش‌دهنده ناشتا باشد.
جواب آزمایش CBC
جواب آزمایش خون CBC در قالب گزارشی شامل پارامترهایی با علائم اختصاری مشخص که درابتدای این مطلب از پلتفرم تفسیر آنلاین آزمایش بادی‌بان به توضیح آنها پرداختیم، ارائه می‌شود. هر یک از این پارامترها محدوده طبیعی مشخصی دارند و نتایج براساس نتایج هر یک و بررسی قرارگرفتن آنها در محدوده نرمال یا خارج از محدوده نرمال قابل یا به میزان قابل توجهی کمتریا بیشتربودن از حد نرمال تحلیل است. برخی از اختلالات قابل شناسایی در آزمایش خون CBC به شرح زیر است:
کم‌خونی (Anemia)
زمانی که تعداد گلبول‌های قرمز یا هموگلوبین کمتر از حد طبیعی باشد، کم‌خونی رخ می‌دهد. کم‌خونی می‌تواند به دلایل مختلفی مانند فقر آهن یا کمبود ویتامین B12 ایجاد شود. پزشک از پارامترهایی مانند هموگلوبین، هماتوکریت و MCV برای تشخیص نوع کم‌خونی استفاده می‌کند.
عفونت‌ها و التهاب‌ها
افزایش تعداد گلبول‌های سفید ممکن است به واکنش بدن به عفونت‌ها یا التهاب‌ها اشاره داشته باشد. در برخی موارد، افزایش غیرطبیعی گلبول‌های سفید می‌تواند به شرایط جدی‌تری مانند لوسمی اشاره کند.
اختلالات خونریزی
کاهش تعداد پلاکت‌ها می‌تواند نشانگر اختلالات خونریزی باشد، در حالی که افزایش آنها ممکن است خطر لخته شدن غیرطبیعی خون را به همراه داشته باشد.
علل نتایج غیرطبیعی آزمایش CBC
دلایل زیادی می‌توانند منجر به نتایج غیرطبیعی در آزمایش CBC شوند. برخی از این عوامل شامل موارد زیر است:
- کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی: مانند کمبود آهن، ویتامین B12 و اسید فولیک.
- استفاده از داروها: برخی داروها، از جمله داروهای شیمی‌درمانی، می‌توانند بر نتایج آزمایش CBC تاثیرگذار باشند.
- بیماری‌های خونی: بیماری‌هایی مانند لوسمی ممکن است تغییرات شدید در تعداد سلول‌های خونی ایجاد کنند.
- بیماری‌های عفونی و التهابی: عفونت‌ها و التهاب‌ها می‌توانند باعث افزایش تعداد گلبول‌های سفید شوند.
منابع
کارشناس آزمایشگاه | آزمایشگاه پاتوبیولوژی صاحب کوثر
سوابق تحصیلی:
- کارشناسی ارشد MBA
- کارشناسی میکروبیولوژی
