آزمایش کم خونی چیست؟ تفسیر آزمایش کم‌ خونی

کم‌ خونی یا آنمی زمانی رخ می‌دهد که بدن، گلبول‌های قرمز کافی نداشته باشد یا عملکرد آن‌ها مطلوب نباشد. بیشتر افراد در طول زندگی خود به یکی از انواع کم‌خونی مبتلا می‌شوند؛ به‌همین‌دلیل انجام آزمایش کم خونی اهمیت زیادی دارد. در این مطلب از مجله بادی‌بان به تفسیر آزمایش کم‌خونی، نکات آمادگی آزمایش و سایر مواردی که لازم است بدانید پرداختیم.

آزمایش کم خونی چیست؟

کم‌خونی یا آنمی زمانی اتفاق می‌افتد که تعداد گلبول‌های قرمز بدن کمتر از حد طبیعی باشد. گلبول‌های قرمز وظیفه حمل اکسیژن به سلول‌های بدن را بر عهده دارند.

آزمایش کم خونی (Anemia Test) یا تست کم خونی، یکی از رایج‌ترین آزمایش‌ها برای بررسی نوع و علت کم‌خونی است. تست کم‌خونی از طریق ارزیابی گلبول‌های قرمز، هموگلوبین، هماتوکریت و سایر عوامل مرتبط به شناسایی انواع کم‌خونی، از جمله فقر آهن، کمبود ویتامین‌ها (مثل B۱۲ و اسید فولیک)، بیماری‌های مزمن، مشکلات کلیوی و برخی اختلالات ژنتیکی کمک می‌کند.

آزمایش‌های مختلفی برای تشخیص کم‌خونی مورد استفاده قرار می‌گیرند. آزمایش شمارش کامل سلول‌های خونی (CBC) رایج‌ترین آزمایش خون برای تشخیص کم‌خونی است؛ اما آزمایش‌های دیگری هم می‌توانند مفید باشند. برخی از این آزمایش‌ها ممکن است به تعیین علت کم‌خونی نیز کمک کنند.

شاخص کم‌خونی در آزمایش خون

سطح پایین هموگلوبین (Hb) یا هماتوکریت خون (HCT)، رایج‌ترین علائم کم‌خونی در آزمایش خون هستند. هموگلوبین، پروتئینی است که مسئولیت حمل اکسیژن در گلبول‌های قرمز را برعهده دارد و هماتوکریت، درصد گلبول‌های قرمز نسبت به حجم خون است.

آمادگی برای آزمایش کم خونی

آزمایش کم خونی معمولاً نیاز به آمادگی خاص یا ناشتایی ندارد. فقط کافی است روز آزمایش همانند روزهای عادی غذا بخورید و پزشک را از داروهای مصرفی خود مطلع سازید. درصورتی‌که آزمایش‌های تکمیلی دیگری مثل آزمایش آهن خون، ویتامین B12، فولات یا فریتین نیز درخواست شده باشد، ممکن است پزشک توصیه کند برای دقت بیشتر قبل از آزمایش چند ساعتی ناشتا باشید. 

انواع آزمایش کم خونی چیست؟

چند آزمایش خون رایج وجود دارد که می‌توان از آن‌ها برای تشخیص کم‌خونی استفاده کرد. آزمایش‌هایی که پزشک تجویز می‌کند بسته به علائم شما، سابقه پزشکی و نتایج سایر آزمایش‌ها متفاوت است.

شمارش کامل سلول‌های خونی (CBC)

آزمایش شمارش کامل سلول‌های خونی یا آزمایش CBC معمولاً اولین آزمایشی است که برای تشخیص کم‌خونی تجویز می‌شود. آزمایش CBC مقادیر زیر را در خون اندازه‌گیری می‌کند.

• تعداد گلبول‌های قرمز (RBC در آزمایش خون)
• تعداد گلبول‌های سفید (WBC در آزمایش خون)
• هموگلوبین (Hb در آزمایش خون)
• هماتوکریت (HCT در آزمایش خون)
• پلاکت‌ها (PLT در آزمایش خون)
• حجم متوسط گلبول‌ قرمز (MCV در آزمایش خون)
• میانگین هموگلوبین در گلبو‌ل قرمز یا میانگین غلظت هموگلوبین (MCH در آزمایش خون)

در تشخیص کم‌خونی، پزشکان به‌ویژه به تعداد گلبول‌های قرمز و سطح هموگلوبین توجه زیادی می‌کنند. یکی از مقادیری که در آزمایش شمارش کامل خون اندازه‌گیری می‌شود و ممکن است در تشخیص کم‌خونی مفید باشد، حجم متوسط گلبول قرمز (MCV) است که مقدار پایین آن، ممکن است به کم‌خونی میکروسیتیک مانند کمبود آهن و مقدار بالای آن به کم‌خونی ماکروسیتیک مانند کمبود ویتامین B12 اشاره کند.

پنل آهن

گاهی کم‌خونی ناشی از کمبود آهن است. اگر پزشک به این موضوع مشکوک باشد، آزمایش آهن خون یا پنل آهن را تجویز می‌کند. این آزمایش میزان آهن در خون را اندازه‌گیری می‌کند. پنل آهن معمولاً شامل چند شاخص آزمایشگاهی به شرح زیر است.

• فریتین (Ferritin در آزمایش خون) یا پروتئینی که آهن را ذخیره می‌کند
• آهن خون (Serum Iron در آزمایش خون)
• درصد اشباع ترانسفرین (TSAT در آزمایش خون)
• ظرفیت کل اتصال به آهن (TIBC در آزمایش خون)

مقادیر فوق به تعیین اینکه آیا علت کم‌خونی، کمبود آهن یا التهاب مزمن است کمک می‌کنند.

شمارش رتیکولوسیت

آزمایش رتیکولوسیت‌ (Retic Count)، گلبول‌های قرمز نابالغ را در خون اندازه‌گیری می‌کند. این آزمایش می‌تواند نشان دهد که آیا مغز استخوان شما به‌اندازه کافی گلبول قرمز تولید می‌کند یا خیر.

آزمایش شمارش رتیکولوسیت به‌ویژه در یافتن علت کم‌خونی اهمیت دارد. برای مثال، اگر جواب آزمایش شمارش کامل سلول‌های خونی نشان دهند که تعداد گلبول‌های قرمز شما کم است، اما تعداد رتیکولوسیت‌ها بالا است، ممکن است نشان‌دهنده‌ی ازدست‌رفتن خون باشد. اگر هم تعداد گلبول‌های قرمز بالغ و هم نابالغ کم باشد، ممکن است نشان دهد بدن شما گلبول قرمز کافی تولید نمی‌کند.

اسمیر خون محیطی

آزمایش اسمیر خون محیطی یکی دیگر از آزمایش‌هایی است که می‌تواند به تعیین علت کم‌خونی کمک کند. در این آزمایش، یک قطره از خون روی لام شیشه‌ای پخش می‌شود. سپس یک محلول رنگی به آن اضافه می‌شود تا شکل گلبول‌های خون بررسی شود.

آزمایش اسمیر خون محیطی در تشخیص بیماری‌هایی مانند کم‌خونی داسی‌شکل که با گلبول‌های قرمز هلالی‌شکل مشخص می‌شود، بسیار مفید است. همچنین برای تشخیص برخی از سوتغذیه‌ها که باعث بزرگ شدن گلبول‌های قرمز می‌شوند، نیز کاربرد دارد.

سایر آزمایش‌های کم خونی

اگر پزشک به نوعی از کم‌خونی به‌نام کم‌خونی همولیتیک مشکوک باشد (یعنی گلبول‌های قرمز سریع‌تر از تولید آن‌ها در مغز استخوان تخریب می‌شوند)، ممکن است آزمایش‌های زیر انجام شود.

• آزمایش لاکتات دهیدروژناز (LDH): این آنزیم تقریباً در همه‌ بافت‌های بدن وجود دارد. افزایش LDH ممکن است نشان‌دهنده آسیب به بافت‌ها بر اثر بیماری (مانند کم‌خونی) یا آسیب فیزیکی باشد.
  
• آزمایش هاپتوگلوبین: این آزمایش می‌تواند به تشخیص نوع کم‌خونی و دلیل احتمالی تخریب بیش‌از‌حد گلبول‌های قرمز کمک کند.
• بیلی‌روبین غیرمستقیم: این مقدار از اختلاف بین بیلی‌روبین توتال و مستقیم محاسبه می‌شود. افزایش این شاخص ممکن است نشان‌دهنده تخریب بیش‌از‌حد گلبول‌های قرمز باشد.
• سطوح ویتامین B12 و فولیک اسید: این دو آزمایش عمدتا در تشخیص کم‌خونی مگالوبلاستیک مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• آزمایش کومبس: پزشک ممکن است درصورت مشکوک‌بودن به یک بیماری خودایمنی به‌عنوان علت کم‌خونی مشکوک باشد، این آزمایش را تجویز کند.

تفسیر آزمایش کم خونی

عواملی مانند سن، نژاد و محل زندگی می‌توانند بر روی مقادیر نرمال و تفسیر آزمایش کم خونی تاثیر بگذارند. بنابراین برای تفسیر دقیق نتایج، حتماً با پزشک مشورت کنید.

تعداد گلبول‌های قرمز (RBC): کمبود گلبول‌های قرمز در آزمایش خون، نشانه کم‌خونی است. مقدار نرمال گلبول‌های قرمز در آزمایش خون به شرح زیر است.

• مردان: ۴/۵ میلیون تا ۵/۹ میلیون سلول در هر میلی لیتر
• زنان: ۴/۱ میلیون تا ۵/۱ میلیون سلول در هر میلی لیتر

هموگلوبین (Hb): کمبود هموگلوبین در آزمایش خون، نشانه کم‌خونی است. مقدار نرمال هموگلوبین در آزمایش خون به شرح زیر است.

• مردان: ۱۴ تا ۱۷/۵ گرم در دسی لیتر (gm / dL)
• زنان: ۱۲/۳ تا ۱۵/۳ گرم در دسی لیتر (gm / dL)

هماتوکریت (HCT): هماتوکریت، درصد گلبول‌های قرمز نسبت به کل حجم خون است. کمبود هماتوکریت در آزمایش خون، می‌تواند به‌معنای کم‌خونی باشد. مقدار نرمال هماتوکریت در آزمایش خون به شرح زیر است.

• مردان: ۴۱/۵ درصد تا ۵۰/۴ درصد
• زنان: ۳۵/۹ درصد تا ۴۴/۶ درصد 

حجم متوسط گلبول‌ قرمز (MCV): به معنی میانگین اندازه‌ گلبول‌های قرمز خون است و مقدار نرمال آن بین ۸۰ تا ۹۶ است. 

اگر حجم متوسط گلبول‌ قرمز کمتر از ۸۰ باشد، نشانه میکروسیتیک (گلبول قرمز کوچک) و کم‌خونی‌ فقر آهن است. اگر حجم متوسط گلبول‌ قرمز بیشتر از ۹۶ باشد، نشانه ماکروسیتیک (گلبول قرمز بزرگ) و کم‌خونی ناشی از کمبود B12 یا اسید فولیک است.

پلاکت‌ها (PLT): مقدار نرمال پلاکت‌های خون بین ۱۵۰،۰۰۰ تا ۴۵۰،۰۰۰ است.

آهن خون (Serum Iron): مقدار کم ذخیره آهن در گردش خون، به کم خونی شدید در آزمایش خون منجر می‌شود. رنج نرمال آهن خون در سنین مختلف به شرح زیر است.

• نوزادان: ۱۰۰–۲۵۰ mcg/dL
• کودکان: ۵۰–۱۵۰ mcg/dL
• زنان: ۶۰–۱۶۰ mcg/dL
• مردان: ۸۰–۱۸۰ mcg/dL

فریتین (Ferritin): فریتین در آزمایش پنل آهن اندازه‌گیری می‌شود. فریتین معمولا در کم خونی فقر آهن، عفونت و التهاب کاهش می‌یابد و مقدار طبیعی آن به‌شرح زیر است.

• نوزادان: ۲۵–۲۰۰ ng/ml
• مردان: ۱۲–۳۰۰ ng/ml
• زنان: ۱۰–۱۵۰ ng/ml

رتیکولوسیت (Retic Count): مقدار نرمال شمارش رتیکولوسیت برای سنین مختلف به شرح زیر است.

• بزرگسالان: ۰٫۵٪ تا ۲٪ از کل گلبول‌های قرمز
• نوزادان: ۲٪ تا ۶٪

اسمیر خون محیطی: در آزمایش اسمیر خون محیطی، شکل گلبول‌های قرمز بررسی می‌شود. گلبول‌های قرمز دارای رنگ یا شکل غیرطبیعی می‌توانند نشانه بیماری‌هایی مانند کم‌خونی داسی‌شکل باشند. اگر کم خونی ناشی از فقر آهن باشد، گلبول‌های قرمز خون کوچک‌تر و کم رنگ‌تر از حد طبیعی به نظر می‌رسند.

دو نمونه از بی‌نظمی‌های گلبول‌های قرمز خون در آزمایش اسمیر محیطی به شرح زیر است:

• پویکیلوسیتوسیز (Poikilocytosis): به اشکال مختلف گلبول‌های قرمز اشاره می‌کند.
• آنیزوسیتوز: به اندازه‌های متغیر گلبول‌های قرمز اشاره می‌کند. گلبول‌های قرمز کوچک‌تر از حد نرمال، میکروسیت و گلبول‌های قرمز بزرگ‌تر از حد نرمال، ماکروسیت نام دارند.

ویتامین B۱۲ و فولات: برای تولید طبیعی گلبول‌های قرمز، بدن به B۱۲ و فولات نیاز دارد. کمبود این ویتامین‌ها می‌تواند منجر به کم‌خونی ماکروسیتیک شود. مقدار طبیعی ویتامین B۱۲ و فولات در بدن به شرح زیر است.

• ویتامین ب۱۲: ۲۰۰–۹۰۰ pg/mL
• فولات: ۴–۲۰ ng/mL

ترانسفرین و ظرفیت اتصال کل آهن: ترانسفرین (Transferrin) پروتئینی است که به آهن متصل شده و باعث انتقال آهن در خون می‌شود. آزمایش ظرفیت اتصال کل آهن (TIBC)، به‌طور غیرمستقیم میزان پروتئین ترانسفرین را ارزیابی می‌کند سطح ترانسفرین و ظرفیت اتصال کل آهن در کم خونی فقر آهن افزایش می‌یابد و مقدار طبیعی آن به شرح زیر است.

• کودکان ۳ ماهه تا ۱۰ ساله: ۲۰۳ تا ۳۶۰ mg/dL
• بزرگسالان: ۲۰۰ تا ۴۰۰ mg/dL
• افراد مسن با سن بیش از ۶۰ سال: ۱۸۰ تا ۳۸۰ mg/dL

اریتروپویتین: اریتروپویتین (EPO) هورمونی است که ترشح آن، تولید گلبول‌های قرمز را تحریک می‌کند. تغییر در گلبول‌های قرمز خون بر آزادشدن هورمون اریتروپویتین تاثیر دارد. افراد دچار کم خونی، گلبول‌های قرمز کمتری دارند، بنابراین اریتروپویتین بیشتری در بدن آن‌ها تولید می‌شود. مقدار طبیعی اریتروپویتین بین ۵ تا ۳۵ mIU/ml است. 

سایر آزمایش‌های تشخیص کم‌خونی

در برخی موارد، برای تشخیص نوع کم خونی، آزمایش‌های بیشتری لازم است. این معمولاً زمانی است که پزشک می‌داند بیمار دچار کم‌خونی است؛ اما به اطلاعات بیشتری برای یافتن علت آن نیاز دارد. این آزمایش‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• بیوپسی و آسپیراسیون مغز استخوان: در این آزمایش، سوزنی بلند، نازک و توخالی به درون استخوان وارد شده و نمونه‌هایی از مغز استخوان (مایع و بافت) برداشته می‌شود. این نمونه‌ بررسی می‌شود تا مشخص شود آیا مغز استخوان سالم است و گلبول قرمز کافی تولید می‌کند یا خیر.
• آزمایش ادرار (Urinalysis): این آزمایش برای بررسی وجود خون در ادرار و ارزیابی عملکرد کلیه انجام می‌شود.
• آندوسکوپی: در این روش، یک لوله باریک مجهز به دوربین کوچک از راه دهان وارد مسیر گوارشی فوقانی می‌شود تا پزشک بتواند وجود خونریزی در مری، معده یا روده کوچک را بررسی کند.
• کولونوسکوپی: لوله‌ای باریک و دوربین‌دار از راه مقعد وارد روده بزرگ می‌شود تا وجود خونریزی در این بخش شناسایی شود.
• آزمایش‌های ژنتیکی: این آزمایش‌ها می‌توانند تغییرات ژنی مؤثر در تولید گلبول قرمز را بررسی کنند.

کلام آخر بادی‌بان

تفسیر آزمایش کم خونی نقش مهمی در تشخیص، تعیین علت و انتخاب روش درمان مناسب دارد. بررسی‌هایی مانند CBC (شمارش کامل سلول‌های خونی)، سطح فریتین، آهن، ویتامین B12، اسید فولیک و آزمایش رتیکولوسیت می‌توانند به شناسایی نوع کم‌خونی (مثل فقر آهن، کم‌خونی مگالوبلاستیک یا کم‌خونی مزمن) کمک کنند. تفسیر این نتایج نیازمند در نظر گرفتن علائم بالینی، سابقه پزشکی و یافته‌های دیگر آزمایشگاهی است. اگر احساس خستگی، رنگ‌پریدگی یا تنگی نفس دارید، مراجعه به پزشک و انجام بررسی‌های لازم می‌تواند اولین قدم برای یافتن علت و درمان مؤثر باشد.

منابع

Healthline. Anemia blood test
Mayo Clinic. Anemia

سروناز ابراهیمی

من سروناز، متخصص دیجیتال‌مارکتینگ هستم و در مجله بادی‌بان، طبق منابع تاییدشده پزشکی، از موضوعات متنوعی می‌نویسم تا در زمینه پزشکی بروز باشید.